Op donderdag 24 maart 2022 werd op een heel uitzonderlijke plek de Yad Vashem-onderscheiding postuum uitgereikt aan de kleinzoon van Hendricus Johannes Tobias (Henk) Bijlmer. Zijn kleinzoon en naamgenoot Henk ontving de medaille en de bijbehorende oorkonde in hetzelfde huis waar destijds dokter H.J.T. Bijlmer woonde in de Amsterdamse Schubertstraat. Hij ontving deze uit handen van mevrouw Eliyahu-Pery, plaatsvervangende ambassadeur van Israël.
behoed voor deportatie
Onze grootvader kreeg deze onderscheiding omdat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog één van de drie antropologen is geweest die mensen voor deportatie heeft behoed. Door middel van onderbouwde argumenten definieerde hij in zijn rapporten de fysieke kenmerken zodanig dat hij er uiteindelijk voor heeft gezorgd dat 182 Joden als niet-Jood werden bestempeld. Tachtig procent van hen overleefde uiteindelijk de oorlog.
Eén van de mensen, die door dokter Bijlmer is behoed voor deportatie was Gertrud Auguste Broekman-Koch. Haar twee kinderen: dochter Victoria Druet-Broekman en zoon Han Broekman waren naar Amsterdam gekomen voor de ceremonie. Han uit de Verenigde Staten en Victoria met haar drie kinderen uit Parijs.
Het feit dat hun moeder in hetzelfde huis als waar de ceremonie werd gehouden, was onderzocht door onze grootvader en op basis van zijn ‘aangepaste’ getuigenis als niet-Jood aangemerkt kon worden, gaf de hele bijeenkomst een grote emotionele lading.
Het overlijden van dokter Bijlmer in 1959 en zijn bescheiden aard waren enkele van de redenen dat deze onderscheiding veel later is toegekend dan aan de andere twee antropologen die betrokken waren bij deze vorm van verzet.
Loe de Jong
Dokter Bijlmer is summier genoemd in het twaalfdelig standaardwerk van Loe de Jong “Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog” (deel 6), maar het effect van zijn “aangepaste” rapporten (van de mensen over wie hij een rapport schreef, overleefde het overgrote merendeel de oorlog) werd pas duidelijk door het proefschrift van Petra van den Boomgaard: “Voor de nazi’s geen Jood” (2019). 1
Het was bijzonder dat de nazaten van Gertrud Koch en dokter Bijlmer elkaar op deze plek konden ontmoeten en elkaar, na de uitreiking van de onderscheiding en de dankwoorden van Henk Bijlmer en Victoria Druet, beter leerden kennen. De huidige bewoners van het huis, Leo en Maria, zijn directe familie van dokter Bijlmer. Naast kleinzoon Henk en zijn vrouw Henriëtte waren nog vijf kleinkinderen en drie achterkleinkinderen aanwezig. De kans is groot dat de kennismaking van de leden van beide families op een vervolg kan rekenen.
families groter geworden
Dit is een van de vele voorbeelden van hoe een gebeurtenis in het verleden een grote invloed kan hebben op het heden en de toekomst. Op een of andere manier is het gevoel ontstaan dat onze families groter zijn geworden.
Terug in Parijs reageert Victoria met de volgende woorden:
Ik ben nog aan het bijkomen van de 24e maart en van deze overweldigende gebeurtenis. Het heeft op mij en mijn kinderen zo’n indruk gemaakt! En dat we dit samen met mijn broer Han beleefden….. Zonder dokter Bijlmer zouden wij er waarschijnlijk niet geweest zijn. Daarom is het voor ons zo belangrijk om de familie Bijlmer ontmoet te hebben. En we hopen dit contact te behouden! Zo bijzonder en ontroerend in het huis waar mijn moeder voor dokter Bijlmer stond. We mogen nooit vergeten wat er is gebeurd. En de Talmoed zegt: ‘Wie één Leven redt, redt de Mensheid.’
speciale dag
De reacties van haar kinderen waren hartverwarmend: “This was such a special day! A travel into space and time.” (Frank)
“It was one of those great moments in life, out of time and unforgettable.” (Caroline)
Evenals de reactie van haar broer Han Broekman:
“This was a day I will never forget. Thanks to the Bijlmer family, Yad Vashem, the Israeli Embassy and my sister Victoria.”
1 Petra van den Boomgaard, Voor de nazi’s geen Jood. Hoe ruim 2500 Joden door ontduiking van rassenvoorschriften aan de deportaties zijn ontkomen.
Uitgeverij Verbum, Hilversum, 2019. In dit boek gaat Van den Boomgaard uitgebreid in de rol van Hans Georg Calmeyer in dit verhaal van ‘ont-arisering’. Zie de recensie van Marleen van den Berg.
Het was inderdaad een zeer emotionele toereiking. Te weten dat mijn moeder daar was onderzocht door dr. HJT Bijlmer, en daardoor het leven werd gered, is uiterst bijzonder.
Een indrukwekkende geschiedenis met positieve gevolgen.
een zeer mooi en indrukwekkend verhaal.
waren er maar meer van zulke heldhaftige mensen geweest.
mijn eigen grootouders en een groot deel van mijn familie heeft de holocaust niet overleefd.
Tom dankjewel voor het delen van dit mooie verhaal.
Bedank Tom voor het delen. Geweldig wat jouw grootvader heeft gedaan. Komt bij mij wel de vraag boven;”Waarom hebben die 2 andere antropologen jouw grootvaders naam niet genoemd toen der tijd?”.
Lieve Tom, wat een ontroerend stuk historie.
Wees er maar trots op dat jouw familie velen van ons hebben kunnen redden.
Victoria Jacobs
Veel dank voor het publiceren en delen van dit bijzondere verhaal. De puzzel is compleet maar het verhaal moet blijvend verteld worden; vooral in deze tijd want de geschiedenis herhaalt zich voor onze ogen, maar de meeste mensen they just like to look the other way…