Wie wordt er beter van een oorlog? Niemand, toch?!
In een oorlog zijn er alleen maar verliezers. Hoe komt het dat ethische geschriften, zoals Tanya bijvoorbeeld zich bezigen met oorlogstaal? Sterker nog, Tanya stelt dat de ‘oorlog’, de oorlog tussen je twee zielen, je een betere mens maakt.
Heeft u het ooit meegemaakt? ‘s Ochtends vol motivatie en enthousiasme opstaan om van alles te ondernemen, om een paar uurtjes later niets liever te willen dan te verdwijnen onder een deken of verzinken in een heerlijke verwennerij, zonder enige verplichting of verwachting… Maakt u dagen mee wanneer de brein aan een stuk nieuwe creatieve ideeën bedenkt, terwijl het hart rust en sereniteit zoekt, of ervaart u juist een brandende vuur in het hart van verhitte emoties, terwijl het verstand koel en kalm blijft?
twee zielen
Volgens Tanya is dit precies wat men kan verwachten wanneer er twee zielen in één lichaam wonen. Noch split personality, noch schizofrenie, gewoon een gezond mens met meer dan één ziel. De Dierlijke Ziel zetelt hoofdzakelijk in het hart. De G’ddelijke ziel zetelt hoofdzakelijk in het brein. Van natuur is er een spanning tussen die twee zielen die samen in één lichaam moeten wonen. Ze gaan niet door het leven als beleefde buren netjes naast elkaar. Er is een strijd over totale zeggenschap.
Kohelet (Prediker) spreekt van een kleine, dun bevolkte stad die door een machtige Koning werd omsingeld. Er is een arme, wijse man die met zijn wijsheid de stad had kunnen redden, maar niemand gunde hem de aandacht dat hij verdiende. (Gezien de actualiteit komt dit beschrijving erg bekend voor). De Talmoed ziet hier een metafoor voor het lichaam dat door de ‘neiging naar het kwade’ wordt belaagd. De ‘neiging naar het goede’ kán de mens een uitweg bieden, maar men moet hem wel de aandacht gunnen. Tanya gaat met deze metafoor nog verder; het zijn niet alleen tegenstrijdige neigingen die met elkaar concurreren, het zijn twee strijdende mogendheden die allebei op totale heerschappij uit zijn. Er is valt een prijs te winnen en elke kant wil de hele prijs winnen – niet slechts een deel.
Toch hoeft het niet zo vijandelijk te zijn. Men kan tegenover elkaar staan en toch geen vijanden zijn!
maffiabaas en rabbijn
De meest gevreesde rover van zijn tijd ontmoet een Talmoedgeleerde. Twee tegenpolen. De een is lichamelijk sterk, maar zwak van geest. De ander precies omgekeerd. Hun eerste ontmoeting was niet zeer vriendelijk – de rover plaagt de geleerde… maar met enkele woorden weet de geleerde zijn nieuwe vriend zo diep te raken, dat zijn leven voor altijd veranderd is.
Dit is het levensverhaal van Resj Lakisj en Rabbi Jochanan
Op een dag was Rabbi Jocḥanan aan het baden in de Jordaan, vertelt de Talmoed, Resj Lakisj – de leider van een bende plunderaars – nam een flinke duik om hem op te jagen. Onder de indruk, maar niet geïntimideerd van deze machtsvertoning, zei Rabbi Jocḥanan: “Wat zonde dat jouw kracht niet wordt ingezet voor Torastudie”. Resj Lakisj was niet op zijn mondje gevallen, en, verwijzend naar de uiterlijke schoonheid van Rabbi Jochanan reageert hij: “Wat zonde dat jouw schoonheid niet wordt gebruikt om vrouwen te versieren”…
Toch hebben de woorden van Rabbi Jochanan de rover diep geraakt en Resj Lakisj maakte een drastische carrièreswitch… in korte tijd zat hij naast Rabbi Jochanan op de bankjes in de jesjiwe (Talmoedhogeschool), uiteindelijk werden ze studiegenoten.
vervanger voor Resj Lakisj
Toen Resj Lakisj overleed was Rabbi Jocḥanan ontroostbaar. Rabbi Elazar ben Pedat, een pientere en vindingrijke leerling, werd gevraagd om als vervanger voor Resj Lakisj met Rabbi Jochanan te leren en hem op te vrolijken. Voor elke uitspraak van Rabbi Jochanan wist Rabbi Elazar ben Pedat zijn mening met originele bronnen te ondersteunen.Toch kon hij Rabbi Jochanan niet verblijden. “Wanneer ik een kwestie met Resj Lakisj zou behandelen,” zei Rabbi Jochanan “zou hij mij uitdagen met vierentwintig moeilijkheden in een poging mijn bewering te weerleggen… ik construeerde daar vierentwintig antwoorden tegen, uiteindelijk werd de kwestie hierdoor helder en duidelijk. Jouw ondersteunende woorden hebben weinig toegevoegde waarde…” Rabbi Jocḥanan weende en zei: “Waar ben je, zoon van Lakisj? Waar ben je, zoon van Lakisj?”
contrasterende personages
Deze geschiedenis leert ons op twee manieren hoe tegenstellingen je niet zwakker maken, het maakt je sterker! Van hun eerste ontmoeting, en gedurende de hele vriendschap die later ontstond, waren Rabbi Jochanan en Resj Lakisj zeer contrasterende personages. Toch leidde de tegenstelling niet tot vijandigheid. Juist de tegenstelling zorgde ervoor dat ieder zijn eigen unieke rol tot het uiterste kon volbrengen.
De G’ddelijke ziel is niet tevreden met een ‘ja-knikker’ – een Dierlijke ziel die zegt; “jij jou ding, ik mijn ding.” De G’ddelijke ziel wil dat ook de Dierlijke ziel doordrongen is van de liefde en ontzag voor G’d. Tegelijkertijd wil de Dierlijke ziel dat ‘de hele mens’ geabsorbeerd zal zijn met zelfgenoegen en ‘living the life!’ Met deze tegenstelling daagt de twee zielen elkaar uit. De opgave van de G’ddelijke ziel is er niet om de Dierlijke ziel van genot te weerhouden, maar om te zorgen dat die van G’ddelijkheid kan genieten. De Dierlijke ziel smaakt innerlijk naar de overwinning van de G’ddelijke ziel. Van deze oorlog tussen de twee zielen wordt de mens alleen maar beter.
Over deze serie
Likkutei Amarim – Tanya van Rabbi Shneur Zalman is de basis van de Chabad filosofie. Naar eigen zeggen is het boek samengesteld uit antwoorden op vragen die aan hem waren gesteld. De auteur gaat gelijk naar het antwoord, de lezer kan alleen speculeren over welke vragen hieraan ten grondslag liggen. In deze serie zullen wij relevante vragen aanvoeren met de hoop passende antwoorden te vinden in de hoofdstukken van Tanya.
Lees hier een verklarende vertaling van hoofdstuk 9 in Tanya
Deel 1 is hier te lezen: G’ddelijke ziel en Dierlijke ziel, een tweespraak
Deel 2 is hier te lezen: Hebben ongelovigen een G’ddelijke ziel?
Deze serie is gebaseerd op een serie zoomlessen die ik maak in het kader van RabbijnenNL/YPSJ. Bekijk hier de les:
cover: fotocollage Bloom
Geef als eerste een reactie