Lotusbloem groeit uit de modder, vader van Mindfulness overleden

“Ben Zoma zegt: Wie is wijs? Hij die leert van elk mens” 

(Misjna, Pirké Avot, Spreuken der Vaderen)

Een kind dat vroom wordt

Op Sjabbat 22 januari stierf op 95-jarige leeftijd een uitzonderlijke boeddhistische monnik.
Thich Nhat Hanh werd in Vietnam geboren in 1926. Als hij voor de eerste keer als kind een afbeelding van de verlichte Boeddha ziet, weet hij dat hij déze staat van volkomen concentratie, innerlijke vrede en compassie wil bereiken.
Zijn ouders zijn not amused.

Zen

Als zestienjarige jongen wordt Thich Nhat Nanh als novice aangenomen in een Vietnamees klooster, in de traditie van het Vietnamese Mahayana-boeddhisme. Daarvan is de stroming Zen in het westen de bekendste van de vele tradities en scholen, verspreid ontstaan in Azië. Want zoals alle godsdiensten en filosofie: het blijft mensenwerk.

De mensen binnen een geestelijke stroming raken door de geschiedenis en geo-politieke verschillen verdeeld. Zo ontstaan er weer nieuwe scholen, stromingen en ideologische geschilpunten en vernieuwing.

Jubu’s

Waarom zouden wij nu als joden stil staan bij zijn overlijden?

Niet omdat alle grote media aandacht aan hem hebben besteed.

Niet omdat hij grote groepen mensen inspireert en hij vele toegewijde volgelingen heeft. 

Zelfs niet omdat er een schatting is dat vijfentwintig procent van de Amerikaanse boeddhisten joods zou zijn. Het fenomeen van de Jubu’s: joden die aan het boeddhisme ontleende meditatie beoefenen.

Wél omdat er ook in joodse gemeenschappen belangstelling voor het door hem geïnitieerde idee Mindfulness ontstond. Voornamelijk in de Verenigde Staten.

Kabat-Zinn

Thich Nhat Hanh maakte de oorspronkelijk boeddhistische ideeën en praktijken in het westen door zijn boeken en optredens.

De geboorte van het concept Mindfulness.

Mede door de Amerikaan Kabat-Zinn, een seculier opgevoede jood en bioloog werden de essentiële onderdelen van meditatie verwelkomd in een deel van de religieus-joodse wereld. De instroom is vruchtbaar: naast het kabbalistisch mediteren heeft Mindfulness invloed op de joodse praktijk.

Het ‘aanwezig zijn in het actuele moment’ is bijvoorbeeld een meditatieve techniek om de ‘kawwana’, aandachtige concentratie (tijdens bidden, joods leren of het doen van mitswot) te versterken.

Israël

In 1997 bezocht Thich Nhat Hanh Israël. Er bestaan daar gemengde groepen van Israëlisch-Joodse en Palestijnse Mindfulness-beoefenaars die de meditatie-methode van Thay, zoals zijn volgelingen hem noemen, hebben omarmd als gereedschap om de vrede te bevorderen.

voordracht Nobelprijs voor de vrede

Waarom zal deze simpele én geniale monnik die een klein imperium van volgers bouwde en niet door alle traditionele boeddhisten even welwillend wordt bekeken voorlopig nog wel in de collectieve herinnering blijven voortleven?

Niet vanwege de voordracht voor de Nobelprijs – daarin is hij in het gezelschap van vele anderen.

Of hij werkelijk een deelnemer of afgevaardigde was bij de vredesonderhandelingen in Parijs tussen 1968 en 1973 is in een mysterieuze waas gehuld. 

Zijn sterke gedrevenheid om voor vrede in zijn vaderland te ijveren is echter onomstreden. Zelf heeft hij aan die vrede bitter weinig plezier kunnen beleven. Bijna veertig jaar was hij banneling en was hij niet welkom in Vietnam.

Als inspiratiebron voor vredesactivisten zal hij voortleven. Als bruggenbouwer tussen Oost en West. Als voorbeeld van tolerantie en out-of-the-box denker laat zijn werk een onuitwisbare indruk achter.

Thich Nhat Hanh als vernieuwer

In de Verenigde Staten volgde Thich Nhat Hanh academische studies waaronder vergelijkende godsdienstwetenschappen.

Hij zag dat hij een nieuwe versie van de boeddhistische ideeën en vooral praktijken in het westen kon introduceren. Hij is zeker niet de enige boeddhist, die deze ‘niche’ heeft opgemerkt. De Dalai Lama is als Tibetaans leider (en banneling) welhaast heilig verklaard in het deel van de westerse samenleving dat geen voldoening en spirituele voeding meer kan putten uit het christendom, jodendom of de islam.

seculiere spirituele theorie

Al in de jaren zestig begint Thich Nhat Hanh met het ontwikkelen van deze seculiere spirituele theorie. Nu, vele jaren later, is Mindfulness mainstream geworden. Een hele psychotherapeutische industrie laaft zich aan de Mindfulness. Grote bedrijven (zoals Google) laten hun werknemers cursussen volgen.

Het aantal zelfhulpboeken en cursussen is talloos. 

kloppend hart

Thich Nhat Hanh leefde langdurig als banneling in Frankrijk. In zijn Europese uitwijkplaats in de Dordogne stichtte hij een monastiek oord. Daar is het Mekka (én het Jeruzalem én het Rome) van de authentieke Mindfulness. Overigens is dit kloppend hart van de Mindfulness niet geïsoleerd van de wereld.

In Loubès-Bernac leeft deze meditatieve, sobere en geïnspireerde gemeenschap 24/7… mindfully!

Plum-village

De naam van de gemeenschap is Plum-village. Daar ontvangen tweehonderd boeddhistische inwoners jaarlijks tienduizenden bezoekers om te mediteren en zich op te laden met de praktijk van Mindfulness.

Het is een uitzonderlijke gemeenschap: moslims voeren er hun dagelijkse gebeden uit. Joden kunnen er Sjabbat houden. Christenen belijden er hun geloof, want ‘prayer is powerful’, een goede christen is eigenlijk nét een goede boeddhist.

een lotusbloem groeit uit de modder

Volgens de leer van Thich Nhat Nanh bestaat er in het leven lijden (modder) en geluk (de lotusbloem). Beide zaken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

In zijn vele boeken (ongeveer honderd publicaties) maakte hij onvermoeibaar de klassieke meditatie voor een westers publiek inzichtelijk. Met als kernpunten:

• De concentratie op de ademhaling.
• De waarneming zonder te oordelen.
• Het contact maken met eigen innerlijk lijden.
• Het verlichten van het lijden van een ander levend wezen: het ontwikkelen van sterke compassie.
• Het analyseren van eigen negatieve emoties zoals woede en haat en deze te transformeren in: acceptatie, liefde en mededogen.
• streven naar innerlijke vrede.

Om in een dergelijke geest te leven is dagelijkse oefening wel aanbevolen…

universeel en/of joods?

Hier zien we zich een vergelijkbaar idee uit de joodse traditie:

we-ahavta le-re’echa kamocha,ואהבת לרעך כמוך,

je zult een ander liefhebben als jezelf.

Waarbij het venijn in de staart zit: het accepteren, respecteren en liefhebben van jezelf is geen gemakkelijke taak. Pas dan kan er oog zijn voor een ander.

Thich Nhat Hanh bij een ontmoeting met zijn volgelingen. Rechts midden: deel van de zevendaagse uitvaartceremonie. (foto’s: auteur)

geen zieltjes winnen

Een buitengewoon intelligente visie toont Thich Nhat Hanh op andere godsdiensten. Hij wil niemand ontwortelen. Hij is niet uit op het werven van boeddhisten. Hij presenteert zijn Mindfulness-ideeën om van de moslim een betere moslim te maken en… van de jood een betere jood. 

Hij ontkent het bestaan van God niet, maar presenteert een vorm van pantheïsme (God is everything, everywhere and with mindfulness you can get in touch with him) dat voor velen uit niet-oosterse culturen aantrekkelijk is. 

De oorsprong van het christendom schakelt hij gelijk aan de Boeddha. Een ideale filosofie om, zonder van je geloof te hoeven vallen, meer diepgang in spiritualiteit te ontwikkelen.

gesprek met Paz Perlman

Tenslotte zal ik aan de enige bewoner van Plum-village die ik persoonlijk ken in deze week van rouw, mijn medeleven betuigen. De Israëlisch beeldend kunstenaar Paz Perlman woont daar.

Vijftien jaar lang woonachtig geweest in Amsterdam, heeft zij een lange weg afgelegd om via India, Tao, Tai Chi, Shiatsu en de kunstacademie haar plek te vinden in Plum-village.

In onze gesprekken over deze levensweg bleek dat zij als kind moeilijk overweg kon met de overweldigende herinneringen aan de Holocaust van haar ouders én de terugkerende levensbedreigende oorlogen in Israël van 1967 en 1973. Haar lotus bloeit in de Dordogne.

cover: Thich Nhat Hanh in Plum Village