2022 begint met ontzetting wanneer ik op 1 januari een enigszins provocerend artikel lees: Veel orthodoxe joden stoppen seksuele misbruikzaken niet meer in doofpot. Even op de link klikken en lezen. Als je een kinderboek van Walder in de boekenkast hebt staan, kun je nu overwegen of je het boek gaat verbranden, of niet.
Voor de religieuzen: begraven is ook goed. Want ja, heilige Joodse teksten mogen niet in de prullenbak en misschien zelfs niet het vuur in. Oef. Ik mis die dogma’s en leefwijze niet hoor. Wat er nu in me opkomt, is een gebed van de hoge feestdagen. Daarin worden mensen herdacht die in het vuur zijn omgekomen omdat ze de naam van God zijn blijven eren. Interessant hoe het geheugen werkt. Associatie. Ik kom terug op mijn woorden van hierboven. In de taal die de (ultra)orthodoxen kennen: uit Zijn naam dus verbranden… You do the math.
stem van de slachtoffers
Chaim Walder, één van de grootste Joods-orthodoxe leiders, heeft jarenlang mensen misbruikt. Nu heeft hij zelfmoord gepleegd om onder alle aantijgingen uit te komen. Eén van de slachtoffers van Walder heeft óók zelfmoord gepleegd, namelijk Shifra Horowitz. Ik zou haar graag overwinnaar willen noemen. De realiteit is dat er genoeg slachtoffers zijn die het net als Shifra niet halen.
vernietigende gevolgen
Kort gezegd ligt de oorzaak bij een structureel gebrek aan integriteit bij misstanden in wat de bubbel – ook wel het web – heet. De uitwerking daarvan kan inderdaad vernietigend zijn voor een mens. Dit geldt zeker voor slachtoffers die geen stem hebben. Géén erkenning, zelfbeschikking, mentoren, middelen en ijzersterk intern leven – met onder andere gevoel voor eigenwaarde en doorzettingsvermogen.
religieuze machthebbers en het individu
Boven alles ben ik verbijsterd als ik de bronvermelding in het NOS-stuk zie. “Gij zult het bokje niet koken in de melk van zijn moeder,” was het toch? Als je me niet kunt volgen, dan maar iets met de pot en de ketel. Verder zeg ik even niets. Wel zeg ik dat journalisten bij zo’n thema altijd zouden moeten beseffen dat de Joodse orthodoxie en het rabbinale leven internationaal één geheel is. De invloed van een rabbijn uit Amsterdam kan bijvoorbeeld in Israël doorsijpelen. Soms verschuift die bubbel over de aardbol. Altijd houden de machthebbers met hun leiderschap en gedachtegoed gebaseerd op de werken van ‘de baarden’ van vroeger en van nu het individu in hun klauwen.
De ‘heilige baarden’ zijn al zo lang superieur aan het kwetsbare gemeenschapsindividu – ook wel volger of gelovige. Vergelijkbaar met ouders die superieur zijn aan kinderen, want: “gij zult uw ouders nederig eren”. Ik schreef al eens eerder in de Vrijdenkers dialoog dat we een andere definitie voor tsaddiek nodig hebben.
De keuzes voor wat betreft de bronvermelding kunnen dus gevolgen hebben voor het welzijn van de internationale Joods-orthodoxe gemeenschapsmensen die in de pas moeten blijven lopen binnen het web. En al helemaal voor slachtoffers of overwinnaars. Veel overwinnaars van misstanden weten namelijk uit eerste hand dat gelijk hebben en gelijk krijgen – volgens de wet- en regelgeving, volgens de Halacha (Joodse wet), of tenslotte door middel van wat voor vorm van rechtvaardige rechtspraak dan ook – niet hetzelfde zijn. Daar wil ik het voorlopig even bij laten.
genoeg is genoeg
Maar genoeg is genoeg. We veranderen. We doen aan klokkenluiden. We eisen rechtvaardigheid. We helen. We doen zelfs aan een wall of shame voor de waarborging van kinder- en mensenrechten, al is er eeuwenlang ingestampt dat iemand publiekelijk beschamen het ergste is dat we kunnen doen. Daarvoor zou een speciale plek in hel zijn gereserveerd. Dogma’s en integriteit die maar niet samen kunnen komen en anno 2022 lijnrecht tegenover elkaar blijven staan. Het juiste doen is niet vaststaand, maar een combinatie van flexibel denken en maatwerk.
Netflix op het netvlies
Wat ik graag toevoeg: tijdens mijn decemberpauze dook ik terug in de wereld van mijn jeugd via een aantal Netflix-producties. Voor de kenners: Unorthodox is wat mij betreft vooral een call-to-action voor verandering: het openbreken van gesloten gemeenschappen. De ‘Moishes’ in het echte leven kunnen namelijk helaas nóg veel hardnekkiger zijn. Mijn hart brak trouwens om Yanki die zijn peijes (haarlokken) afknipte voor Esty als teken dat hij haar niet kwijt wilde raken. Verder heb ik niets anders te zeggen dan: prachtig.
My Unorthodox Life is vooral branding voor de glorie en het zakelijke succes van Julia Haart. Er worden een paar uitstekende punten gemaakt. Ik juich bevrijding in de mainstream toe, want hoe meer kennis het collectief heeft van dit soort parallelle werelden die zelfs in brandhaarden kunnen veranderen, des te beter iedereen weet hoe in te grijpen als dat nodig is. Jammer genoeg is de serie een beetje Off the derech (van het ‘juiste’ pad af), gone bad.
onorthodox beeld in Joodse reality-tv
Allereerst leven de meesten van ons niet in de modewereld. Ten tweede: de meerderheid is al helemaal niet zo materialistisch of vermogend zoals de familie Haart. Ten derde wordt de plank een aantal keren misgeslagen, zoals bij de make-over van de jonge vrouw die uit een gesloten gemeenschap wil stappen en Julia Haart om raad vraagt. En bij de vibrator die de vrouw van Julia Haart krijgt.
Natuurlijk is het hun leven en daarmee hun expressie. Natuurlijk is alles bovendien redactioneel opgezet, zoals dat bij dit soort Amerikaanse junk ofwel reality-tv gaat. Ik geloof alleen toch echt in de juiste redactionele keuzes. Praktische kennis over de maatschappij, emotionele steun, veiligheid, huisvesting, studie en werk en een stappenplan zijn belangrijker dan een coole outfit en een geplastificeerde climax, nietwaar? Als Julia Haart het heeft over het wiel niet opnieuw uitvinden en mensen ondersteunen die zich ontworstelen aan een gesloten gemeenschap, dan gaat er iets flink mis in deze aflevering.
Los van het aard van het zakelijk beestje Julia Haart (met product endorsements zoals dat vanuit marketing heet, waarbij ze commerciële producten de wereld in plugt en aanbeveelt), los van hoe goed ze het doet (oprecht – begin maar eens opnieuw als je in de veertig bent) en los van verdere persoonlijkheidsanalyses van haar, denk ik dat Julia Haart in seizoen één van My Unorthodox Life nog zichtbaar in de tweede fase van haar evolutie zit.
ontworsteling in fase één
Dat zit namelijk zo: na de ontworsteling in fase één volgt de directe reactie op waar zij vandaan komt in fase twee. Fase drie is de fase van het meest authentieke zelf. Fase vier is de fase van de status quo, waarin de plaats en gemeenschap van herkomst minder doorslaggevend is in de dagelijkse keuzes en interacties met anderen.
In fase twee zie je vaak dat iemand behoorlijk een bepaalde richting uitschiet. Een concreet voorbeeld is wanneer Julia Haart zegt dat ieder kort rokje of topje een embleem van vrijheid is. Zie hier het contrast met waar ze vandaan komt, ook wel afzetten genoemd. Ik ken dit voorbeeld maar al te goed uit mijn eigen fase twee (ik zit nu in fase drie).
Shtisel
En dan Shtisel, een meesterwerk waar ik in een volgende Vrijdenkers nog veel uitgebreider op terug ga komen, want dat verdient deze productie. Shitsel is wat mij betreft zeer realistisch voor de hedendaagse ultra-orthodoxe wijken in Jeruzalem en tegelijkertijd ongelooflijk mild, omdat de menselijkheid goed getoond wordt in de productie. De dwangmatigheid van het echte leven in dat soort milieus valt in Shtisel behoorlijk mee. Je gaat zelfs van de karakters en hun levens houden als je ervoor openstaat.
Een Israël
Voor nu een gedachte gelinkt aan de situatie Walder: nadat ik alle seizoenen van Shtisel dagenlang achter elkaar heb bekeken, realiseer ik me dat het maar goed is dat er één Israel bestaat. ‘Eén Israel’ ja, want ik geloof niet in landsgrenzen. Alles wat nu bestaat, zal ooit volledig verleden tijd zijn. Mensen zullen wereldburgers worden en één geheel vormen. Daarbij geloof ik dat geen doel, groep, religie, land enzovoorts (vul maar in) het waard is om onze humaniteit te verliezen.
Maar in het kader van de ultraorthodoxie en misstanden denk ik dat het goed is dat er een Israël bestaat zodat groepsgenoten onder de gedeelde noemer de morele problemen gaan oplossen. Centreren en problemen genadeloos aanpakken, dat moeten ze kunnen, toch?
ver van mijn bed show
Want laat ik afsluiten met een aantal realistische vragen: hoeveel willen Westerse landen nou echt weten over schadelijke traditionele praktijken en gesloten gemeenschappen? Blijven de landen liever naïef dezelfde koers varen, onder het mom van ‘ver van mijn bed show’, een culturele minderheid en daar mogen we niet aan komen? Denk maar eens aan hoe lang het bijvoorbeeld in Nederland heeft geduurd totdat we inburgeringscursussen kregen, of organisaties die vormen van dwang professioneel tegengaan. Bovendien, hoe capabel en zuiver (humane en integere intenties) zijn de landen in het tegengaan van die praktijken en openbreken van gesloten gemeenschappen? Of duiken er toch nog vormen van ‘isme’ op en zijn verborgen agenda’s leidend?
voor alle Shifra Horowitzen van deze wereld
Trauma creates one of four types of people: victims, rescuers, or perps – and if you’re really lucky and really strong and very willing and brave, survivors. ~ Allison Anders
Vrijdenkers gaat door in het Engels via The Integrity Talks. Hopelijk hebben jullie genoten van de samples via De Vrijdagavond. Zie jullie daar.
