Is de naam van Mosjé in deze column vorige week besproken, aan het begin van deze Parasja geeft God zelf áán Mosjé een ‘nieuwe’ naam door. Meer dan één Naam voor één God. De paradox van de ondeelbare God die in uniciteit middels Tenach vele namen heeft.
God sprak tot Mosjé en zei hem:
“Ik ben de Eeuwige. Ik verscheen aan Awraham, aan Jitschak, en aan Ja’akov als God Almachtig (El Sjaddai). Maar met mijn naam ‘Eeuwige’ ben ik hun niet bekend geworden.”¹
Hier wordt het zogeheten tetragrammaton, de vierletterige naam, genoemd. Jod-Hé-Wav-Hé, waarvan de vocalisatie (volledige uitspraak) niet wordt gebruikt in de joodse traditie. Met de naam ‘Sjaddaj’ als almachtige God, werden aan de aartsvaders beloftes gedaan. In de aankondiging aan Mosjé wordt de vierletterige naam (Eeuwige) genoemd om duidelijk te maken dat er een tijd is aangebroken waarin niet alleen beloftes worden gedaan, maar ook daadwerkelijk ten uitvoer zullen worden gebracht.²
jammerklacht Hebreeuwse slaven
Dit is het antwoord op het lijden van de Hebreeuwse slaven. Hun jammerklacht is niet ongehoord gebleven. Waar de eerste twee Hebreeuwse letters een aanduiding voor God over de spirituele wereld is, verbindt de letter Wav, als een haak zoals de vorm van de letter, deze met de wereld op planeet aarde.³
Voor hoop op bevrijding is het voor de uitgebuite en vernederde mensen niet toereikend meer aan eerdere beloftes te worden herinnerd. Een God die daadwerkelijk kan ingrijpen – maar hoe zouden slaven, laat staan de farao hieraan ooit enig geloof hechten?
functies van de plagen
Zeer overzichtelijk brengt Nechama Leibowitz de tien citaten uit deze parasja, waarin God duidelijk maakt dat het doel is te laten zien wie in deze wereld het laatste woord heeft. ‘En Egypte zal weten dat Ik de Eeuwige ben’.
berechting Egyptische misdaden
De tien bekende plagen, zoals we die jaarlijks bij de Seideravond tijdens Pesach benoemen en herhalen waren niet alleen bedoeld als bestraffing. Er was een idee van onderwijs aan de farao en zijn volk; dit is immoreel gedrag en je zult het leren midda-ke-neged midda. Letterlijk: een maat voor een maat.⁴
Voor elke gruwelijke misdaad zou een straf met kenmerken van die misdaad zelf worden opgelegd. Het voorbeeld dat logisch lijkt, is de verdrinking van de Hebreeuwse pasgeboren kinderen in de rivier de Nijl. Jochewed, de moeder van Mosjé en vroedvrouw, negeerde dit bevel.
onvoorstelbaar?
Barbaars? Onvoorstelbaar? Korter dan een eeuw geleden waren er in Auschwitz twee Duitse vrouwen, Schwester Klara (inderdaad een verloskundige) en Pfani die na de bevalling van een joodse kampgevangene het kind onmiddellijk verdronken. Menigmaal op gehoorsafstand van de moeder.
Compassie is ook een aspect van de plagen. In plaats van het meteen doden van mensen, wordt de Egyptische god, de Nijl, aangepakt. Treffen we eerst de goddelijke Nijl, waarvan Egypte met weinig regen zeer afhankelijk was, dan zullen de Egyptische priesters beven van angst en farao ertoe aanzetten de slaven te bevrijden.5
Hoe weten we dat er een educatief doel onderdeel was van de plagen? Nadat alle eerstgeborenen uiteindelijk sterven overleeft er één. Farao zelf. Opdat hij zijn ongelijk zou inzien. Dat niet hij een goddelijk heerser was met zijn hofhouding en priesters. Dat hij definitief verloren had én verloren was. En de eerste Joodse ballingschap door middel van de Uitgestrekte Arm van God werd bewaarheid moest hij waarnemen.⁶
bloedrood en ambiguïteit
Door niet alleen de rivier maar al het water in Egypte in bloed te veranderen, stierven de vissen in het stinkende water. Het tastte de Egyptische samenleving aan. Hun heilige Nijl bezoedeld -en gebrek aan vis.
De eerste drie plagen weerspiegelen het idee van de Schepper van alle natuur op de aarde. De God die er altijd was en door wie alles ontstaan is. De Egyptische magiërs waren ook best in staat water rood te kleuren. Maar niet in ondrinkbaar bloed.⁷ De kleur van de enorme rode rivier moet afschrikwekkend zijn geweest. Maar niet genoeg om de farao van gedachte te laten veranderen.
Bloed in het jodendom is altijd omgeven met ambiguïteit. Omdat bloed (dam) deels de nesjama (ziel) draagt (“ki hadam hoe hanefesj”)⁸ verwijdert men uit kosher geslachte dieren al het bloed. Maar als het om gezondheid gaat is, is bloedtransfusie halachisch toegestaan, en zelfs een mitswa! Hieruit blijkt duidelijk dat het op een misverstand berust te menen dat er een taboe is op bloed is in het jodendom.
kleuren
De kleur van menselijk bloed, rood (adom), is één van de kleuren die voor de fysieke wereld staan. Net als geel. De as van de rode koe (para adoema) kon een onreine laten terugkeren naar de status van reinheid. Eén van de Tora-voorschriften die voor ons niet logisch verklaarbaar zijn. Ook blauw wordt wel tot de ‘fysieke’ kleuren gerekend. Hoewel het de studie van Torah representeert (op deze wereld!) en dan vooral de tijdsgebonden aspecten. Groen, daarentegen zou de verbinding tussen het hemelse en aardse weergeven.⁹
Who is afraid of red, yellow and blue
Tussen 1966 en 1977 schilderde Barnett (Baruch) Newman zijn grote panelen in de serie: ‘Who is afraid of red, yellow and blue’. Hebben deze kunstwerken angst ingeboezemd? In elk geval agressie. Het vandalisme en de restauratie hoort bij de Amsterdamse kunstgeschiedenis.
Kleur is ‘niets’ dan licht en dan wel de verschillende golflengtes waaruit dat licht is samengesteld. Gewoon natuurkunde dus. Maar er zijn mensen, die bij bepaalde gebeurtenissen teksten, geuren, geluiden of specifieke kleuren waarnemen. Ook mediteren mensen met werkelijke én imaginaire kleuren. Daarover heeft rabbijn Aryeh Kaplan זצל geschreven. Rabbijn, schrijver, mysticus. Iemand die als kind al kleuren waarnam bij woorden en geluiden.
ballingschap van Edom
De Gola, ballingschap van de laatste tweeduizend jaar, is veroorzaakt door de Romeinen. De ballingschap van Edom – in het Hebreeuws hetzelfde gespeld als het woord adom, rood. Zij worden zo genoemd naar hun aartsvader, Esav, die roodharig was. De Romeinen verdwenen maar de joodse diaspora is er nog altijd. Ook al is er nu een staat. Op een jaartijd van een familie wensen we elkaar ‘ad biat hago’el’ Tot de komst van de verlossing.
¹ Sjemot 6
² Rasji Sjemot 6
³ Rebbetzin Rochel Silber
⁴ Nechama Leibowitz, Studies in Shemot, 1981
⁵ Midrasj Rabba
⁶ Sjemot 9
⁷ Ovadia Seforno Sjemot 7
⁸ Dewariem 12
⁹ Kabala
Geef als eerste een reactie