Is Mosjé een Hebreeuwse of een Egyptische naam?

In het tweede hoofdstuk van Sjemot, en bovendien ook van de parasja van deze week, wordt het verhaal gebracht van de geboorte van Mosjé. Sjemot betekent ‘namen’ en daarom dit keer iets over de naam van Mosjé.

dochter van de farao

Nadat de moeder van Mosjé hem drie maanden had verborgen nam zij het kind en stopte hem in een mandje dat ze waterdicht maakte met pek, en plaatste het in de rivier de Nijl. De Tora vertelt dan (2:5-6)*:

Toen kwam de dochter van de farao langs. Ze kwam in de rivier een bad nemen. Intussen wandelden haar slavinnen langs de oever. Opeens zag ze het mandje tussen het riet. Ze stuurde een slavin om het te halen. Toen ze het opendeed, zag ze het kind. Het jongetje huilde. Daardoor kreeg ze medelijden met hem. Ze zei: “Dit is vast een Hebreeuws jongetje.”

Ik kan het niet helpen, maar ik denk dan stiekem dat ze zag dat de neus van het kindje wat afweek van de Egyptische norm. Volgens Rasji zag ze echter dat de zuigeling alleen maar wilde drinken bij joodse vrouwen. Hierbij werd hij geïnspireerd door de daaropvolgende verzen waarin de zus van Mosjé de dochter van de farao aanbiedt een Hebreeuwse vrouw te zoeken die hem kan zogen. Zij schoof haar moeder naar voren en de dochter van de farao betaalde de moeder rijkelijk voor haar diensten.

Jullie zullen me nu wel een antisemiet vinden, maar ik moet toch mijn bewondering uitspreken voor de joodse moeder, die haar eigen zoon de borst geeft en een vreemdeling hiervoor laat betalen. Geniaal!

Een Hebreeuwse naam?

Het verhaal gaat verder met de etiologie (ontstaansgeschiedenis) van de naam van Mosjé (2:10):

Toen het jongetje geen borstvoeding meer nodig had, bracht ze het naar de dochter van de farao. Zij nam hem aan als haar zoon. Ze noemde hem Mosjé (= Hebreeuws voor ‘uitgetrokken’). “Want”, zei ze, “ik heb hem uit het water getrokken.”

Deze uitleg is opmerkelijk. De dochter van de Egyptische heerser geeft het kind een Hebreeuwse naam?!

Nou zijn de joodse geleerden zeer vindingrijk en ze hebben dan ook verschillende verklaringen gevonden voor deze ongerijmdheid:

• Het was Jochewed, de zus van Mosjé, die hem zijn naam gaf. Je moet de pasoek dan zo lezen: “Ze (Jochewed!) noemde hem Mosjé”. Farao’s dochter vroeg wat dat betekende en ze legde haar uit dat het ‘uitgetrokken’ betekent. Nou, dacht farao’s dochter, dit is ook toevallig want dit past mooi.  “Want,” zei ze (farao’s dochter), “ik heb hem uit het water getrokken.” (Chizkoenie) 
• Het was de moeder van Mosjé die hem deze Hebreeuwse naam gaf en farao’s dochter vertelde dat zij hem zo noemde omdat hij uit het water was getrokken. (Abravanel; dit past iets minder goed, tekstueel gezien)
• Volgens anderen was Mosjé helemaal geen Hebreeuwse naam maar een Egyptische, van het woord ‘moe’, wat water zou betekenen. (Philo van Alexandrië) Toch legt de pasoek de nadruk op het uittrekken en niet op het water. Sjadal en Hoffmann nemen deze geforceerde uitleg echter klakkeloos over.

Toch Egyptisch?

Volgens de moderne Bijbelgeleerden is Mosjé niet de enige in de Tora die een Egyptische naam had: Chofni, Pinchas, Choer en Merari zijn maar een paar voorbeelden.

De naam Mosjé in Egyptisch is Mose en betekent ‘zoon’ of ‘geboren’. Het is een bekend element van de Egyptische theoforische namen (namen waarin de naam God voorkomt). Zo kennen we de naam Ramses (‘de zoon van Ra’) en Thutmose (‘geboren uit de [God] Toth’).

Mosjé was een zoon die geen ouders leek te hebben omdat hij te vondeling werd gelegd. De Hebreeuwse schrijver heeft toen geprobeerd om van deze Egyptische naam, waarvan hij niet wist wat dat betekende, een Hebreeuwse naam te maken: ‘hij die uit het water was getrokken’.

Nachoem Sarna suggereert dat deze creatieve naam een voorafschaduwing is op de toekomstige uittocht die de dochter van de farao in de mond wordt gelegd: “hij die uit het water doet trekken”. Hierbij zou zij onbewust hebben gezinspeeld op de leidersrol die dit kind later zou spelen bij de uittocht van Egypte door de Rode Zee…

*Ik heb de vertaling bijna letterlijk overgenomen van de BasisBijbel, een moderne vertaling die vlotter leest dan de meeste vertalingen, maar wel minder letterlijk is. Voor onze doelen is dit toereikend.