Geen hoofddoek, geen keppel

De staat is neutraal

zijkant munt met opschrift God

Het verzoek van de Tweede Kamer aan de regering om bijzondere opsporingsambtenaren (BOA’s) te verbieden een hoofddoek te dragen, vind ik vanuit mijn joods-zijn, een non-issue. Het verbod heeft voor joodse mannen die een keppel dragen geen relevantie. Daarmee is een hoofddoek voor een islamitische vrouw, impliciet dus meteen wel een religieus symbool.

De motie die de Tweede Kamer heeft aangenomen is een reactie op een besluit van de gemeenteraad van Utrecht om het dragen van een hoofddoek door buitengewoon opsporingsambtenaren bij het uniform mogelijk te maken. De Kamer vindt dat dit niet strookt met de Gedragscode lifestyle-neutraliteit voor politieambtenaren. Zij vraagt de regering er voor te zorgen dat het verbod op het dragen van een hoofddoek bij de politie ook gaat gelden voor BOA’s. Omdat zij de overheid representeren, net als politiefunctionarissen, bij het handhaven van regels.

De Kamer heeft het verbod verengd tot alleen de hoofddoek. Kennelijk ziet de volksvertegenwoordiging geen andere religieuze uiting dan die van islamitische aard, de hoofddoek. In de praktijk zijn er geen politiemensen of BOA’s die een keppeltje willen dragen. En blijkbaar zijn er geen andere geloven of levensovertuigingen die het manifesteren van een religieuze uiting aan hun aanhangers voorschrijven.

bedekken

Niemand verplicht je een keppel te dragen, wel schrijft het joodse geloof voor om je hoofd te bedekken als joodse man. Dat hoeft geen keppel te zijn. En dat bedekken daar kun je ook verschillend over denken. Altijd met bedekt hoofd? Sommigen zeggen: alleen buiten, niet in huis. Ik herinner me de universitaire promotie van iemand die ik uit sjoel kende. Ik was nog geen tien jaar oud en van het hele gebeuren snapte ik niet veel. Ook de in mijn kinderogen vroomste man uit sjoel was erbij aanwezig. Ik kende hem alleen uit sjoel. En wat zag ik daar in de Erasmus universiteit? Daar zat de vroomste man uit sjoel zonder keppel!

Moet het dragen van een zichtbaar religieus symbool
worden verboden?

De Tweede Kamer vindt van wel. De gemeenteraad van Utrecht vond juist van niet, in het kader van inclusie. Een BOA moet zijn zichtbare religieuze uiting kunnen dragen – over het politie-uniform heeft de gemeenteraad niets te zeggen. “Het uitsluiten van het dragen van een godsdienstige of levensbeschouwelijke uiting, die niet onzichtbaar gedragen kan worden, zoals een hoofddoek of een keppel, wanneer het gaat om functies binnen Toezicht en Handhaving, past niet bij de ambities rondom diversiteit en inclusiviteit van de gemeente Utrecht.” De gemeenteraad weegt niet mee of het om een religieuze verplichting gaat. De Utrechtse politici hebben daar blijkbaar niet bij stilgestaan.

Is er een ander voorbeeld dan de hoofddoek te vinden van iets religieus dat de religieuze moet doen of nalaten en dat hij/zij niet kan vervullen als hij/zij BOA of politiefunctionaris is? Of misschien een andere overheidsfunctie heeft? Dagelijks drie of vijf keer bidden? Alleen kosjer eten? Je joodse feestdagen en sjabbat houden en dus niet op die dagen kunnen werken? Daarvan heeft de rechter al bepaald dat die ruimte niet onbeperkt is. Een werkgever mag beperkingen stellen in het belang van het werk. In tegenstelling tot de hoofddoek zijn het ook geen voorbeelden die te maken hebben met de neutrale uitstraling van de functionaris, maar met het zelf kunnen beleven van je religie in combinatie met het werknemerschap.

positie van religie

In de VS heb ik een politieagent met een keppeltje gezien. Waarom daar wel en vindt de Tweede Kamer in Nederland dat dit dus niet zou moeten? Ik denk omdat we in Nederland de positie van religie in relatie tot de overheid (ik noem het bewust niet de scheiding kerk en staat) anders beschouwen dan in de VS, waar een toespraak van een president of gouverneur steevast eindigt met de woorden God bless America.

In Nederland is de Staat neutraal ten opzichte van alle religies. De staat is niet religieus en ook niet seculier. De staat is neutraal. Dus de staat manifesteert zich niet op enigerlei religieuze wijze. Er zijn oude uitzonderingen daarop. Niets is absoluut (zelfs deze stelling niet…).

Denk aan het randschrift ‘God zij met ons’ op de munt, of de opening van iedere wet ‘Wij, Willem-Alexander, bij de gratie Gods’. Maar als de staat verder optreedt en zich aandient aan de burger, zeker als het de burger aanspreekt, handhaver is van wet- en regelgeving, dan kan er geen uiting van religie in het geding zijn.

De staat is niet religieus, ook niet seculier, maar neutraal. Neutraal = zonder voorkeur.

Zowel neutraal ten opzichte van de ene of de andere religie; de staat heeft geen voorkeur voor de ene religie boven de andere, als ook manifesteert de staat zich neutraal-religieus naar haar burgers toe.

Waarom dit laatste? Omdat religie waarden met zich meebrengt. Daarom is vrijheid van religie een apart grondrecht, naast het grondrecht van vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vereniging en vergadering. Die persoonlijke religieuze waarden moet je als staat niet uitdragen, al is het impliciet doordat de vertegenwoordiger van de staat zich met een religieuze uiting (hoofddoek) manifesteert in haar contact met de burger. Dat contact zou niet op religieuze waarden gebaseerd moeten zijn of de indruk moeten wekken dat het op religieuze waarden is gebaseerd. De overheidsdienaar treedt niet op op basis van (zijn) religieuze waarden.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat niemand zijn eigen pakket aan waarden uit kan schakelen, ook niet als je als overheidsdienaar optreedt. Met of zonder hoofddoek op. Ook zonder hoofddoek op in je overheidswerk draag je je eigen waarden mee. Maar ik begrijp wel dat je dat als overheid bij voorbaat zoveel mogelijk wil minimaliseren.

De vraag is of iets dergelijks dan ook geldt voor niet-overheidswerknemers. Ik denk het niet. In de profit sector gaat het niet om waarden, maar vooral om winst. Daar zou dus je religie niet uit moeten maken en daarom ook niet of je een religieuze uiting draagt.

non-profit

In de non-profit zoals zorg, cultuur, onderwijs, natuurbeheer en wetenschap wordt van je verwacht dat je de visie/missie van de organisatie uitdraagt of je aan de ethische code houdt van bijvoorbeeld zorg of wetenschap. Interessant of daar ruimte wordt geboden voor de eigen identiteit van de werknemer.


Over Ruben Vis 40 Artikelen
Ruben Vis in het dagelijks leven alg. secretaris van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, meende in de zomer van 2020 dat het goed zou zijn wanneer het Nederlands taalgebied een platform zou krijgen waar serieuze, beschouwende en opiniërende artikelen op worden gepubliceerd met een Joodse inhoud. Hij trof medestanders en hieruit is De Vrijdagavond ontstaan. Ruben deelt op De Vrijdagavond zijn grote kennis van de Joodse wereld, zijn visie op het Joodse leven en de opbrengst van zijn onderzoekingen naar uiteenlopende, vaak historisch-Joodse, onderwerpen.

4 Comments

  1. Belangrijk artikel Ruben! Ter aanvulling: niet alleen in de USA, maar ook in Groot Brittannië is het sinds jaar en dag voor individuen mogelijk om een geüniformeerde overheidstaak (zoals bij de politie of bij handhavingsdiensten ) te vervullen met behoud van kenmerkende groepsymboliek als de islamitische hoofddoel of de Sikh-tulband. Vaak zijn deze symbolen onderdeel van het uniform dat de gezagsdrager draagt e.g. mogelijk gemaakt door de uniformdragende instantie. Bij niemand komt de gedachte op dat zo iemand een moslim, of Sikh zou zijn in plaats van een neutrale overheidsfunctionaris – waarom in Nederland wel? Juist in hetzelfde Nederland waar hoog wordt opgegeven van het recht om jezelf te zijn en qua kleding zelf te mogen bepalen wat je draagt – iedere protocollaire regel ten spijt. De gemeente Utrecht heeft gelijk om de hoofddoek mogelijk te maken bij BOA’s. Het tegendeel betekent de uitsluiting van een deel van de bevolking van het recht om zichzelf te zijn. Klaarblijkelijk vind de meerderheid dat belangrijk, als het om moslims gaat.

    • Je schrijft: “Het tegendeel betekent de uitsluiting van een deel van de bevolking van het recht om zichzelf te zijn.” De vraag is hoever een overheid in moet gaan om haar vertegenwoordigers zichzelf te laten zijn. Dat daar grenzen aan zitten, heb ik geprobeerd aan te geven.

  2. Het diepere probleem met de stellingname van de auteur is dat in werkelijkheid de seculiere overheid allerminst een neutrale instantie is. De overheid, die neutraal pretendeert te zijn, bevoordeelt namelijk een bepaalde positie, namelijk de niet-religieuze positie. Dit is in wezen even goed discriminatie. Want waarom zou men de niet-religieuze wereldbeschouwing de voorrang moeten geven? Voor een werkelijk neutrale overheid zou de seculiere beschouwingswijze niet meer respect verdienen dan die van de onderscheiden religies. Een seculiere instantie als de overheid kan in dit soort conflicten nimmer een scheidsrechterlijke rol toekomen, want die seculiere instantie is tegelijkertijd medespeler in het veld van de concurrerende wereldbeschouwingen en religies. Ze is dus tegelijkertijd rechter en belanghebbende partij.

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*