Schrijver in de traditie van Umberto Eco en Henry James

Een vraag aan een bepaald soort Amsterdammer: wat doet Emile Schrijver in zijn vrije tijd? Het antwoord moet ‘niets’ zijn, omdat de directeur van het Joods Cultureel Kwartier, het hoofd van Het Joods Historisch Museum, de redacteur van de Encyclopedia of Jewish Book Culture, en hoogleraar geschiedenis van het Joodse boek aan de Universiteit van Amsterdam onmogelijk ‘vrije’ tijd kan hebben. De waarheid blijkt anders te zijn.  

Iemand die zo veel onderweg is als Schrijver, als een Joodse Don Quichote reist hij de halve wereld rond, heeft veel downtime op vliegvelden, in treinstations en taxi’s. En wellicht neemt hij over een paar jaar een break van het lezen over en schrijven van Joodse boeken.  

één Dan Brown is genoeg

Zijn eerste roman De Hillel Codex is een slimme en spannende thriller over – geen verrassing – een Joodse expert in Joodse boeken op zoek naar een Joods boek.  

Schrijver is onlangs genoemd als de Nederlands Dan Brown, maar één Dan Brown ter wereld is meer dan genoeg. In ieder geval is Schrijver veel meer en en vooral een veel betere auteur dan de schrijver van De Da Vinci Code. Schrijver schreef een Joods boek dat hoort op bestseller-lijsten, en tevens in de boekencollectie van studenten van Joodse geschiedenis en cultuur.  

De Hillel Codex volgt de avonturen van Max Blitz, een weinig avontuurlijke Joodse antiquaar in Amsterdam Zuid. Hij zoekt een middeleeuws manuscript dat de bron was van de meest gewaardeerde versie van Tenach (Tora, Profeten en Geschriften). Nadat hij dit manuscript vond, blijkt het een potje gematria (kabbalistische numerologie) te zijn, dat vraagt om code-breken. Samen met een Italiaanse collega, die net als Blitz geniet van dure whisky en Hebreeuwse grammatica, probeert hij die codes te breken. De tekst lijkt dan een variant te zijn op het begin van Beresjiet – of is het de oorspronkelijke versie en helemaal geen variant? Als dat zo is, zijn God en de schepping niets anders dan een onderdeel van de vele Joodse tradities en geloven. 

literaire detective

Deze roman heeft weinig te bieden aan iemand met basiskennis van Joodse teksten en tradities die wat meer wil leren. Maar dat is de prijs die de deskundige betaalt die schrijft voor een breed lezerspubliek. We kunnen De Hillel Codex ook zien als een literaire detective, een subgroep van de geschiedkundig thriller, waarin een balans tussen wat bekend is en wat shockerend is, het allerbelangrijkst is. Dus is Dan Brown’s Da Vinci Code als referentie misschien niet zo geschikt alswel Umberto Eco’s De Praagse Begraafplaats, of Henry James’s The Aspern Papers.  

Tenslotte is Brown een toerist in the Vaticaan – hij is overal een toerist, toch? Terwijl je bijna niemand kan bedenken anders dan Emile Schrijver op zoek naar iemand met een brede en diepe kennis van de wereld van Joodse boeken. Hij begrijpt dat je als Joodse boekhandelaar en geleerde wetenschapper je soms ook detective, een archeoloog, en ook wel eens een rabbijn bent. Schrijver beheerst tevens de kunst van de romanschrijver hoe die zijn karakters neerzet, zoals een Judaica verzamelaar uit Oostenrijk die wij op het eerst oog ervaren als een ‘antisemiet lite.’ Maar met de naam ‘Amaan’, die refereert aan de slechterik van het Poerimverhaal, kunnen we iets griezeliger dan lite verwachten.

voormalige yeshiva bocher

Ontmoet Blitz in Amaan zijn tegenstander? Of vice-versa? Blitz is zeker niet de stereotypische Joodse bibliofiele theedrinker, die ongeschoren met een versleten regenjas in een stoffige kelder zit. Integendeel, Blitz houdt van dure pakken en fietst regelmatig de Ronde Hoep, samen met al die andere mannen vanuit Zuid in een midlife crisis. Als Blitz’ liefdesleven een beetje onbevredigend is, voor hem en ons – je moet denken aan een onhandige voormalige yeshiva bocher – is het een dappere beslissing van Schrijver van zijn held een bijna schofterige man tegenover vrouwen te maken. Hetzelfde soort omkering zien we in het karakter van Amman, die, zoals bijna alle antisemieten, een (eigenlijk heel voorspelbaar) geheim heeft. Vergelijk het met Irving Yaloms Het raadsel Spinoza, een roman over Alfred Rosenbergs obsessie met Spinoza, voor een andere versie van hetzelfde geheim. 

Joodse liefde voor lezen

The Hillel Codex lijkt tegelijkertijd eigentijds en anachronistisch te zijn. Veel gebeurt op schermen van computers en telefoons, wat zeer normaal is nu in boeken en in het echte leven. Daarnaast is Blitz constant aan het vliegen. Naar Amerika, Engeland, Oostenrijk, Italië en Israël. Een levensstijl die door de corona-pandemie en klimaatverandering anachronistisch is: bijna onmogelijk en eigenlijk ook onacceptabel. Maar sommige dingen veranderen blijkbaar niet: De Hillel Codex laat ons zien dat de Joodse liefde voor lezen nog springlevend is, in boeken en in het echte leven.

De Hillel Codex van Emile Schrijver is een uitgave van Prometheus