Je naam zal zijn: Israël

WAJISLACH Bereshiet 32:4- 36:43

beeldmerk Parasja

We waren aangekomen bij het vertrek van Jacov.

In de vorige parasja, Vajeitzei, lazen we dat Jakov op weg naar huis is na twintig jaren te hebben gewerkt voor zijn schoonvader Laban. God is voor hem verschenen en zei tegen hem: “Ga terug naar het land van je voorvaderen en ik zal met je zijn”. Dus Jakov vertrekt met zijn vier vrouwen, twaalf kinderen (elf zoons en een dochter), zijn bedienden en slaven, zijn rijkdommen en zijn kuddes. De Torah toont ons een Jakov die in alle opzichten rijk en welvarend is. Hij staat onder God’s bescherming, ontmoette zojuist Engelen van God, en noemde de plaats van die ontmoeting Machanaïm.

Daar zijn we aangekomen als parasja Wajislach aanvangt en opent met de woorden: “En Jakov zond afgezanten vooruit naar zijn broeder Esav, naar het land Seir, in het gebied Edom”. Jakov weet dat hij zijn broer Esav, waarvoor hij twintig jaar geleden op de vlucht sloeg, weer gaat tegenkomen, en hij is niet gerust op die ontmoeting. Zijn onrust wordt bewaarheid als de afgezanten terugkomen en melden dat ze bij Esav zijn geweest, en dat deze aan het hoofd van een leger van vierhonderd man Jakov tegemoet komt. Vervolgens zegt de Torah: “Jakov werd zeer bang, hij kreeg het benauwd” (Beresjiet 32:8). 

benauwd

De komende confrontatie met Esav zal niet de enige zijn die Jakov in parasja Wayislach tot het uiterste zal tergen. Integendeel! De parasja staat bol van situaties waar Jakov (en ook wij) bang en benauwd van zouden worden. Op weg naar het land van zijn voorouders trekt hij en zijn gevolg door gebieden waar vreemde volkeren wonen die hem mogelijk niet goed gezind zijn – terwijl zij met velen zijn en Jakov en de zijnen niet. Dan is daar zijn broer Esav, wiens eerstgeboorterecht hij twintig jaar geleden heeft ontfutseld, en die hem destijds wilde vermoorden. Hoe zal een mogelijke ontmoeting met Esav nu verlopen?

Jakov is er niet gerust op – zo lazen we al in Wajislach. Jakov is (net als wij) geen heilige, maar een mens met tegenstrijdige gevoelens die zijn oordeelsvermogen kunnen vertroebelen – vooral als hij zaken moet oplossen die zijn familie aangaan. Hij is zich ervan bewust dat er in zijn ‘extended family’ van meet af aan (onderhuidse) spanningen, ruzie, jaloezie en naijver zijn geweest’: tussen zijn vier vrouwen en tussen diens elf zonen onderling – verborgen ‘stress’ die zich op onverwachte momenten naar de oppervlakte dringt. Bijvoorbeeld, als dochter Dinah (die voor de rest van de Torah onzichtbaar is) door de prins van Shechem wordt ontvoerd en verkracht, en Jakov’s zonen Shimon en Levie hiervoor bloedig wraak nemen door eerst alle mannen van Shechem te vermoorden en vervolgens de stad te plunderen met medeneming van vrouwen en kinderen. De Torah maakt duidelijk dat Jakov hierover totally not amused is – maar ook is duidelijk dat Jakov de situatie met Dinah niet goed inschatte en de reactie van zijn zonen hierop niet in de hand had. Zijn lievelingsvrouw Rachel is tijdens de tocht zwanger van haar tweede kind – Jakov zal zich daarover zeker zorgen maken en misschien heeft hij zich daarom niet voldoende bemoeit met Dinah? Het is gissen (de tekst zegt er niets over). En mogelijk vraagt Jakov zich ook af: zullen mijn vader Jitschak en mijn moeder Rebecca nog in leven zijn als ik thuis kom? In de tijd van twintig jaren die hij weg is geweest, was er voorzover we weten tussen Jakov en zijn ouders geen contact. 

Kortom, Wajislach is een verhaal vol met spanningen en strijd. Het vertelt over de veelvoud aan uitdagingen die Jakov tegenkomt op zijn reis op weg naar huis, naar Chevron in het land Kanaän, het land van zijn voorvaderen. Steeds gaat het daarbij om de vraag: hoe gaat Jakov (en in het verlengde daarvan wij) met al deze uitdagingen om? Hoe moet een mens de moeilijkheden van het leven te lijf gaan?

aanwijzingen

De Torah geeft ons hiervoor in Wajislach aanwijzingen, door uitvoerig te beschrijven hoe Jakov zich voorbereidt op zijn treffen met Esav (Bereshiet 32:8 -32:33). Want weliswaar is Jakov zoals we lazen ‘bang en benauwd’, we zien in deze parasja dat angst geen reden is om niet te handelen. We zien hoe Jakov te werk gaat als hij hoort dat Esav met een leger van vierhonderd man in aantocht is:

  • hij bereidt zich voor op de strijd:
  • eerst stuurt hij verkenners erop uit om inzicht te krijgen in wat Esav van plan is. In moderne termen: hij vergaart strategic intelligence
  • hij verdeelt zijn kamp in tweeën – want als Esav het ene aanvalt, zo denkt Jakov, dan kan de andere nog altijd ontkomen. Risicospreiding avant-la-lettre!
  • hij brengt zijn vrouw, zijn elf zonen (over Dinah lezen we niets!) en zijn bezittingen uit voorzorg in veiligheid door ze ‘s nachts over de rivier Jabbok te zetten.
  • hij bedenkt hoe hij Esav mild kan stemmen: 
    • door Esav daar waar mogelijk nederig tegemoet te komen: “ik ben uw dienaar Jakov” – en niet door zich voor te staan op het eigen gelijk.
    • door Esav geschenken te sturen: Jakov maakt een flinke selectie uit zijn bezittingen en uit zijn schapen, ezels, runderen, kamelen etc en zendt ze met zijn bedienden vooruit naar Esav. Iedere kudde apart en met een flinke afstand tussen de kudden. NB: de les is hier mijns inziens tweeledig: kom je tegenstander tegemoet met geschenken en giften, maar toon nooit meteen al je goede gaven. Wek steeds de suggestie bij je tegenstander dat er nog meer moois op komst is.
    • Jakov gaf zijn bedienden de boodschap mee dat wanneer ze Esav tegenkomen, ze dan moeten zeggen: “dit is een geschenk van uw dienaar Jakov, voor zijn broeder Esav. Hijzelf komt achter ons aan”. Want Jakov dacht (zo staat er in onze parasja): “Laat ik hem verzoenen met het geschenk dat ik voor me uit laat gaan, daarna pas (als hij mild is gestemd) laat ik mijn gezicht zien”.
  • Voor de confrontatie met Esav moet Jakov zich ook met de heftige gevoelens verstaan die dit weerzien in hem oproepen (aldus Rashi).
    • Die worsteling van Jakov met zichzelf, kan een van de duidingen zijn van de mysterieuze passage beschreven in Bereshiet 32:25-31 waarin Jakov, alleen achtergebleven in de nacht, met een man worstelt tot het ochtend werd. Wie is die man? Is het wel een man? Of is ‘hij’ iets psychologisch dan wel metafysisch? Is het misschien een Engel? Sommige rabboniem zeggen dat de man de beschermengel van Esav is. Hoe het ook zij, aan het eind van de worsteling heeft ‘de man’ Jakov niet kunnen verslaan. ‘De man’ wil niet zeggen hoe hij heet, maar wel zegt hij tegen Jakov: “Voortaan zult u niet meer Jakov heten, maar Israël ‘strijder voor God’, want u hebt met God en met mensen gestreden en overwon” (Bereshiet 32: 29). Later zal God Himself, als Hij bij Beth-EL met Jakov spreekt, diens naam als Israël bestendigen. (Bereshiet 35:10).

blauwdruk

De voorbereidingen van Jakov op zijn confrontatie met Esav, zijn als het ware als een blauwdruk voor ons voor onze omgang met problemen.  Kort samengevat zegt de blauwdruk: 

1. Bereid je voor op de strijd

2. Bedenk hoe je je tegenstander gunstig kunt stemmen (o.a. door het geven van geschenken)

3. ‘Deal’ met je eigen gevoelens, voordat je een confrontatie/probleem aangaat. 

Doe al deze drie dingen, tegelijkertijd, en beperk je niet tot alleen eentje.

Dit gezegd hebbende, het belangrijkste dat Jakov doet voordat hij met zijn voorbereidingen aanvangt, is: hij BIDT! We lezen (Bereshiet 32:10-13) hoe Jakov God smeekt om hem te redden uit de hand van Esav, waarvoor Jakov bang is. Hij bidt tot dezelfde God die hem op pad stuurde naar het land van zijn voorvaderen, en Die hem daarbij heeft beloofd goed voor hem te zullen zijn. Jakov herinnert God aan deze belofte. Nadat hij heeft gebeden, zo lezen we in de Torah, blijft Jakov overnachten op de plek waar hij bad – alsof hij ook God de tijd wilt geven om zich opnieuw op zijn belofte te bezinnen. De volgende dag staat Jakov op en start zijn voorbereidingen om Esav te treffen.

We kunnen Wajislach dan ook lezen als een verhaal waarin Jakov zich voorbereidt op wat hij moet doen om de turbulenties van zijn leven te doorstaan, en God van Zijn kant ook Zijn deel van de ‘deal’ houdt: door altijd bij Jakov te zijn en goed voor hem te zijn. Jakov behaalt dan ook het ene miraculeuze succes na de andere. Want zie:

  • de confrontatie met Esav verloopt voorspoedig: Jakov komt behouden (fysiek, financieel en spiritueel) aan in de stad Shechem (Beresjiet 33:18); 
  • in de nachtelijk strijd met ‘de man’ kan die Jakov niet overmeesteren en verdient Jakov de naam Israël, ‘strijder van God’ (Beresjiet 32:29);
  • na het drama met Dinah en de plundering van Shechem, lukt het Jakov en zijn gevolg toch om heelhuids weer op pad te gaan – niettegenstaande het feit dat zij zich op dat moment bevinden temidden van vijandige stammen die talrijker zijn dan zij. “Een angst voor God had de omringende steden overvallen, zodat die de zonen van Jakov niet vervolgden” (Beresjiet 35:5);
  • Jakov’s zoon Binyamin wordt geboren tijdens de tocht waarmee de twaalf stammen compleet zijn;
  • Jakov arriveert in Chevron het land van zijn voorouders (Beresjiet 35:27);
  • hij treft zijn vader Yitschak in leven aan;
  • en als Yitschak eenmaal op 180-jarige leeftijd sterft, oud en voldaan met het leven, zal Jakov hem samen met zijn broer Esav begraven (Beresjiet 35:29). Wie had dat aan het begin van de parasja kunnen vermoeden!

moeilijkheden overwonnen

Tegelijkertijd bevat Wajislach de waarschuwing om noch persoonlijk succes, noch de zekerheid dat God altijd met je is, als garantie te zien voor een leven dat over rozen loopt of waarin zich nimmer moeilijkheden voordoen. Wajislach toont dat telkens als Jakov een moeilijkheid heeft overwonnen, er zich kort daarop een volgende aandient:

  • na de geslaagde ontmoeting met Esav, komt de passage over de schaking en verkrachting van Dinah door de vorst van Shehem en de daaropvolgende bloedige wraak van Shimon en Levie (Beresjiet 34:1- 31);
  • het heelhuidse vertrek van Jakov c.s. uit Shehem en hun aankomst in Beth-El, wordt in de tekst van de Torah gevolgd door eerst de mededeling van de dood van Deborah de min van Rebecca (Beresjiet 35:8 – waarmee volgens de rabboniem ook de dood van Jakov’s moeder Rebecca wordt aangekondigd) en wat later lezen we over de dood van Jakov’s lievelingsvrouw Rachel bij het ter wereld brengen van zijn zoon Binyamin (Beresjiet 35:19).
  • Na de begrafenis van Rachel op de weg naar Bethlehem, trekt Israël verder naar Migdal- Eder, en daar gebeurt het in de woorden van de Torah dat Jakov’s eerstgeboren zoon Reuben “het aanlegde met Bilhah, de concubine van zijn vader, en had gemeenschap met haar, hetgeen Israël ter ore kwam” (Beresjiet 35:22). Zeer stressverwekkende woorden, hoewel bijna al onze schriftgeleerden bij hoog en laag beweren dat Reuben niet deed, wat de Torah zegt dat hij heeft gedaan!

Parasja Wajislach eindigt eveneens omineus met een ellenlange opsomming van de familiegeschiedenis van Esav – dat is Edom ( Beresjiet 36:1-43), waarin onder anderen ook de naam voorkomt van Amalek, de eeuwige vijand van Israël. De Torah vindt deze lange opsomming klaarblijkelijk belangrijk, want anders zouden al die namen niet in de Torah zijn opgenomen – en dus behelst deze opsomming ongetwijfeld een belangrijke les voor ons. 

deal with it

De Torah lijkt ons hiermee, ter afsluiting van parasja Wajislach, een boodschap te willen meegeven die eigenlijk in de hele parasja doorklinkt: “Zolang je leeft, zal je met (externe) vijanden te maken krijgen – deal with it!” Maar ook (want dat hebben we in Wajislach kunnen aanschouwen): “Je kunt het. God is bij je. Bidt tot Hem, weet wat je moet doen om je vijanden te overwinnen, en het zal goed met je gaan. De nachtelijk strijd met de mysterieuze ‘Engel van de Nacht’ gaat je hele leven door – maar ook daar zal je succesvol zijn. Je naam is Israël”.

Over Maria Cuartas 24 Artikelen
Geboren in Havana, Cuba, opgegroeid op Curacao. Familie met Cubaanse, Spaanse, Curaçaosche en Sefardische wortels. Studeerde Nederlands Recht aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Woont en werkt in Amsterdam sinds 1985. Thema’s: het leven in brede zin met aandacht voor het Joodse daarin - maar niet alleen dát.

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*