Vleugels zijn om te vliegen. De rabbijn als ZZP’er

vliegtuig met daarop de letters Flying Rabbi's

Onze gastrabbijnen waren een blessing in disguise. Niet alleen brachten ze nieuwe inzichten en ideeën mee, inzichten die in Nederland vaak ongewoon waren, zoals een klein stukje textiel op het hoofd van een vrouw… Ze waren ook een oplossing voor een probleem dat we in de eerste jaren van de community niet zagen. 

In Flying Rabbi’s, vleugels voor een jonge club besprak ik hoe buitenlandse rabbijnen de vernieuwingsclub voorzagen van kennis en kunde en zelfs ons soms uit de brand hielpen door hun drasja (toespraak) per fax toe te zenden. 

25 anekdotes naar aanleiding van

25 jaar Beit Ha’Chidush

Ze gaven lessen (sijoeriems) en begeleidden onze dienstleiders. Ze beantwoorden halachische vragen en dachten mee met heikele zaken. Maar ze vlogen ook weer weg, naar hun thuishonk, meestal in de Verenigde Staten of Engeland. De club moest het verder alleen rooien.

En dat was de blessing in disguise, want dan komt er geen autoriteit te staan boven de leden. Bovendien: al doende leert men. Dan worden geheimzinnige handelingen routine, duikt men in de bronnen, maakt eigen sidoerim (gebedenboeken), machzoriem (gebedenboeken voor de Hoge Feestdagen) en wordt een eigen Hagadah (voor de Pesach) in elkaar gezet – vaak grote community-projecten waar jaren aan wordt gewerkt. Wat een zegen zoveel leergierige en bekwame mensen in je midden te hebben! Zelf dat moeilijke werk doen met de kennis die je gezamenlijk vergaart, is dat niet de kern van wat een community je kan geven? Niet verrassend dat er uit die periode vele religieuze leiders zijn voortgekomen, waaronder tenminste vier rabbijnen.

kasjoetregels

Zeker, zonder vaste rabbijn mis je bepaalde rabbinale diensten. In een orthodoxe gemeente zijn dat er veel – denk aan het controleren van de kasjoetregels en de kosjere slacht. In een vrijzinnige gemeente zijn er ook veel verplichtingen, maar niet zoveel die je niet lang van te voren ziet aankomen. Een bar of bat mistwah op zijn tijd, een begrafenis (die zich B”H de 12,5 jaar dat ik betrokken was* niet voordeed), een besnijdenis (door progressieve gemeenten in die jaren veelal veranderd in een genderneutrale verwelkoming van de baby) en ja, bij de Hoge Feestdagen wordt rabbinale begeleiding meestal zeer gewaardeerd. Maar ook die feestdagen zie je van te voren aankomen, en dan kan je een rabbijn met vleugels inhuren. Als een ‘freelancer’ of ZZP’er (zelfstandige zonder personeel) zoals dat tegenwoordig heet. 

advertentie

Die ZZP-rabbijnen bestaan, meer dan ik verwachtte in het geboortejaar van BHC. De grote progressieve koepels (Reform, Reconstructionist, Renewal) hebben een databank vol. Je kan een advertentie plaatsen zo ontdekten we al snel. In Amsterdam konden we een aantrekkelijk aanbod doen. Een bekende stad ‘abroad’ met een mooie oude sjoel, een gastenappartement, en niet te vergeten de grote joodse infrastructuur in Amsterdam en omgeving (helaas niet meer een grote gemeenschap, maar dat begrepen ze wel in zo’n post-Holocaust gebied). 

Waarom dan toch overgaan op een vaste rabbijn? Is dat wel verstandig voor een kleine gemeente? Voor een grotere gemeente (zeg meer dan 150 leden) kan ik me voorstellen dat er genoeg werk te doen is voor tenminste een part time rabbijn. De rabbijn is tegenwoordig, ook in de orthodoxe gemeenten, veel meer dan de functionaris die de regels kent en de diensten leidt. Hij of zij is ook pastoraal werker, onderwijzer en manager. Vooral dat laatste kost handenvol werk weet ik uit ervaring, want die managementtaken vervulde ik ruim acht jaar lang als vrijwilliger. Er komen nogal wat zaken op je bureau. Dagelijkse organsiatiedingen, vergaderingen beleggen, contacten met derden, communicatie (website, nieuwsbrief, persberichten) en kwesties die leden en kandidaat-leden met je willen bespreken, waarbij vaak emotionele onderliggende zaken een rol spelen.

arbeidscontract

Al die rabbinale taken bij elkaar, vragen om kennis, aandacht, zorgvuldigheid en het liefst ook nog een goed gemoed. En ja, je zoekt bij voorkeur iemand met relativeringsvermogen en gevoel voor humor. De wensenlijst was lang toen we in 2005 de mogelijkheid kregen een arbeidscontract voor vier jaar af te sluiten met een rabbijn in het kader van een project dat we ‘Joodse vernieuwing in Nederland’ doopten.

Er was een fonds beschikbaar om de kosten daarvoor deels te betalen. De rest kwam van de leden – vanaf 2004 waren we een vereniging met leden die naar inkomen bijdroegen aan de gemeenschapskas. 

beeldmerk Joodse Vernieuwing in NL
fotocollage: Bloom

We moesten de eerste vaste rabbijn uit het buitenland halen, omdat in Nederland nog geen rabbinale opleiding bestond in de liberale wereld. Bij het halen van een personeelslid uit het buitenland komt veel kijken: werving- en selectie, arbeidsvergunning, expat-regelingen uitzoeken, huisvesting, andere secundaire arbeidsvoorwaarden, een baan voor de partner, een school voor de kinderen, noem het maar op. We waren heel blij met deze mogelijkheid, en hoewel we nog steeds geen grote club waren (met zo’n 130 leden) gingen we ervoor. 

We benoemden een dame die wonderwel goed Nederlands sprak en geen partner noch een gezin meebracht. We introduceerden haar in Nederland als de eerste vrouwelijke rabbijn en ze werd een echte BN’er (beroemde Nederlander). We komen daar op terug, want ikzelf was degene die leiding gaf aan deze PR-campagne ‘de eerste vrouwelijke rabbijn in Nederland’ die alle grote nieuwsmedia haalde.

uitstijgt

Of het verstandig was om een vleugelloze rabbijn te benoemen bij een relatief kleine club met veel volwassen, hoog opgeleide leden, een rabbijn die níet na een weekje weer wegvliegt… Ik betwijfel het met inzichten die pas jaren later kwamen. Inzichten over wat een functionaris met een vast contract kan gaan betekenen voor jongeren die hij/zij opleidt en voor mensen die afhankelijk zijn van een rabbijn voor de vurig gewenste (erkenning van de) identiteit.

Een functionaris die al snel een status krijgt die ver uitstijgt boven de uit te voeren taken en voor sommigen zelfs een ‘heilige’ wordt. Het roept complexe uitdagingen op waar veel religieuze gemeenschappen mee te maken krijgen.


  • schrijver dezer is 12,5 jaar betrokken geweest bij Beit Ha’Chidush: als initiatiefnemer in 1995 tot voorjaar 2007.  Daarna heb ik me teruggetrokken en geen enkel gevraagd noch ongevraagd advies gegeven.  
Over Bloom 138 Artikelen
Achter Bloom gaat Wanda F Bloemgarten schuil. Socioloog en wetenschapsjournalist, onder meer Elsevier Science Publishers. Voor het NIW ontwikkelde zij de academische rubriek Periodica Judaica. Liefhebber van swingende diensten, actuele kunst en minimal music. Lid van NIHS/Amos en twee tennisclubs. Mede-oprichter en eindredacteur van De Vrijdagavond.

7 Comments

    • vleugels, uitstijgen, ik snap de verwarring. Complexe uitdagingen vragen meer ruimte dan één Vrijdagavondartikel kan bevatten. Blijf deze vlucht volgen – geen uitdaging wordt uit de weg gegaan.

  1. Bij het halen van een personeelslid kwam inderdaad veel te kijken, t/m interviews in NYC, waar steller dezes toch voor zijn werk was. Het instituut rabbijn is tamelijk recent, iets van de laatste twee millennia. Rabbijnen vullen het gat dat gelaten is door de val van de Tweede Tempel met leren. Dat vergt inderdaad geen 1-op-1 relatie tussen een gemeente en een rabbijn. Het is zelfs de vraag of rabbijnen hun diensten niet van huis uit kunnen leveren, via zoom e.d., dan hoeven ze niet te vliegen. Eigenlijk is de Derde Tempel al in aanbouw: de cloud. Er moeten nog wel wat halachische kwesties opgelost worden. Bijvoorbeeld, mag er gebruik gemaakt worden van tablets bij diensten?

    • Dit lijkt een antwoord uit de negentiende eeuw. We zijn inmiddels aardig ver in de 21st eeuw, een tijd waarin rabbijnen van allerlei denominaties in vele vormen, ook digitaal, hun werk doen.

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*