Balans vinden en drie redenen waarom mensen uit gesloten gemeenschappen stappen

Lieve Wanda,

Wat een fijne brief. Je stipt zoveel aan, dat ik niet kort kan antwoorden. Sowieso ben ik van veel woorden, zowel mondeling als schriftelijk.

Het klinkt als een thuis waar ik zo in had gepast. Je schrijft wel: “Maar als jongvolwassene zag ik ook hoe ‘nergens bij willen horen’, bij geen enkele gemeenschap, ook kan leiden tot nihilisme en isolement.” Nihilisme en isolement, hoe?

Weet je Wanda? Het gaat om balans en om ‘mixen’. Ook geloof ik dat contradictie mogelijk is. Concreter: ik geloof niet in de orthodoxe Dina-Perla vernietigen. Dat gaat niet. Ze is er nog en ze heeft een onmiskenbare rol in het geheel van mijn zijn. Tegelijkertijd bestaat mijn zijn uit zoveel meer, waarmee ik in balans blijf. Ik heb mijn eigen menselijke mix gemaakt, waarmee mijn meest authentieke zelf er kan zijn.

Tijdens de tentoonstelling ‘Van Spinoza tot nu’ over vrijdenkers in het Amsterdams Museum, liep ik langs een muur waar op stond: “Gelovigen kunnen ook vrijdenkers zijn.” Ik nam er een foto van, want zie hier een mooie contradictie.

Nu snap ik goed wat je bedoelt, wat je intenties zijn wanneer je de verschillende termen gebruikt en waarom je me met Lale Gül vergelijkt. Dat gebeurt vaak. Hoewel Lale Gül en ik nog niet face-to-face gesproken hebben, zie ik ons als zusters of bondgenoten die veel van elkaar zouden kunnen bevatten, omdat we het doorleefd hebben – zelfs de gelijkenissen van onze Noord-Afrikaanse roots. 

Toch moet ik zeggen: ik ben Dina-Perla en niet Lale Gül, vanwege wie ik ben en mijn familie- en levensgeschiedenis. Dat is intens. Het is ook eenzaam en groots, omdat de geschiedenis in z’n geheel niet iets is wat ik bij anderen om me heen tegen ben gekomen. Dat heb ik lang geleden al geaccepteerd. Delen kom ik wel tegen: iemand met hetzelfde subthema hier en iemand anders met hetzelfde subthema daar. Bij mensen die mijlenver van mijn geschiedenissen en thema’s vandaan zitten, weet ik een brug te bouwen via een flinterdunne schakel uit hun leven, naar een klein stukje bouwsteen uit mijn leven. Dat kan. Dat is elkaar van binnen vinden in onze humaniteit, waarbij niets specialer of minder speciaal is dan dat van een ander. Esoterisch gesproken, maakt de ervaring van dat innerlijke contact met elkaar ons tot de universele mens, tot één geheel. Wie bijvoorbeeld het sjamanistisch plantritueel ayahuasca gedaan heeft zoals ik in 2016, weet hoe dit voelt en hoezeer het niet een abstract construct is. Het betekent dat humaniteit in elkaar weerspiegelt wordt. Humaniteit is niet iets van één persoon. Het is vloeibaar, net zoals integriteit dat is. Verdieping van humaniteit, integriteit en mensenrechten parkeer ik voor een andere brief, zodat ik recht doe aan de inhoud.

grotendeels gezwegen

Tussendoor: eindelijk zijn Lale Güls en mijn thema’s een beetje mainstream aan het worden. Ook schadelijke traditionele praktijken zijn geen alienwereld meer waar je je voor moet schamen en maar beter over kunt zwijgen wanneer je er heel of verminkt (soms letterlijk: vrouwelijke genitale verminking) uit komt. Los van het feit dat ik ervoor koos om eerst vrij te komen van angst voor eerwraak, om eerst volledig geheeld te zijn en in mezelf gegroeid als mens voordat ik iets van mijn werk naar buiten zou brengen, werd het me ook zeer moeilijk gemaakt door de maatschappij. Het is schrijnend: binnen de gemeenschap werd er gezwegen. Buiten de gemeenschap werd er grotendeels gezwegen. In het bedrijfsleven, zeker de corporate wereld, werd er het meest gezwegen. Hoeveel mensen zijn er ziek van geworden? Hoeveel mensen zwijgen nog steeds uit angst voor verlies van hun klanten, opdrachtgevers, plek in een zakelijk ecosysteem enzovoorts? Wanda, wist je dat er opdrachtgevers zijn die me negeren sinds ik mijn eerste boek heb uitgegeven? Sinds ik me ben gaan uitspreken over stigmatiserende onderwerpen om de geschiedenis vorm te geven en verandering door te voeren? Dit is typisch Nederlands en voelt aan als onrecht. 

eigen koers

In Amerika kan je en die corporate consultant zijn en dit soort toegewijde missies najagen. In Amerika worden persoonlijke verhalen veel meer naar waarde ingeschat dan in Nederland. In Amerika wordt eigenzinnigheid gewaardeerd en mag je je eigen koers varen. Hier moet je binnen bepaalde boxjes passen en is het alsmaar: doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg. Gelukkig zie ik dat dit alles een beetje begint te veranderen bij onze jongere generaties, onder andere door de globalisering en digitale snelweg. Corporate consultant zijn, ga ik niet inleveren, want ik moet ergens mijn brood mee verdienen en ik ben er verdomd goed in. Het werk geeft mijn intellect bovendien ‘een koekje’. Kunstenaar – schrijver, spreker en docent zijn, ga ik niet inleveren, want dat is waarvoor ik geboren ben. Dat komt uit mijn tenen en is iets dat niemand anders in de wereld op die manier kan doen. En ik ben een gekkie die gelooft dat ik de geschiedenis ermee verander en mijn brood ermee zal verdienen.

Vanuit de inhoud kan ik ook een aantal cruciale verschillen tussen Lale Gül en mezelf aanduiden. Die gaan niet over beter en minder beter, maar over ons maatschappelijk begrip van ‘uit gesloten gemeenschappen stappen’. Lale Gül schreef haar boek toen ze nog thuis zat en in de eerste fase van de ontworsteling. Ik schreef mijn boek aan het eind van de tweede fase van de reactie op waar ik vandaan kom, slash begin van de derde fase van de meest authentieke zelf waar ik nu in zit. Fase vier is de fase van de status quo, waarin waar je vandaan komt niet meer doorslaggevend is in de interactie met anderen en keuzes in het dagelijkse leven. Sommigen komen nooit bij fase vier uit, of pas heel laat in hun leven. Anderen switchen tussen de diverse fases.

vormen van dwang

Een ander verschil heeft te maken met de ernst van het verhaal. Je hoeft geen geschiedenissen met elkaar te vergelijken, omdat alles recht heeft om te bestaan en in z’n waarde gelaten moet worden. Als ik zeg dat mijn jeugd tien keer erger was, dan zeg ik dat vanuit andere beweegredenen, namelijk omdat je het niet zou verwachten in een gegoede buurt in Amsterdam en in de setting waarin ik opgroeide. Ook omdat we in het hedendaagse en toekomstige collectieve werk rondom de problemen in gesloten en (ultra-)orthodoxe gemeenschappen ons niet mogen verkijken op alle soorten die er zijn. De mechanismen die van kracht zijn, zijn niet anders tussen gemeenschappen. Overal vinden er vormen van dwang plaats. Overal gaat het om een religieuze wet die boven de bestaande wet- en regelgeving en algemeen geldende normen en waarden geplaatst wordt. Overal gaat het om leiders die bepalen wat voor het individu het beste is. Overal gaat het om professionele (civiele) hulp die buiten de deur wordt gehouden, machtsstructuren, zaken onder het tapijt schuiven en nog een hele reeks andere zaken die niets met integriteit te maken hebben. Overal gaat het om patronen en vaak om transgenerationele problematiek. 

verlichtingsrondes en omheining

Nu zijn er zeker nuances en verschillen qua tempo waarin de emancipatie- en verlichtingsrondes plaatsvinden. Voor de Islam begint dat nu cruciaal te worden, meer dan bijvoorbeeld voor het Jodendom en het Christendom. Dit omdat het bij de twee laatste geloven al op gang is gekomen en omdat de risico’s voor het collectief bij de laatste twee over het algemeen minder groot zijn. Twee nuances die ik vanuit het Jodendom altijd aandraag in vergelijking met de andere geloven, zijn de hardnekkige zwijgplicht gelinkt aan antisemitisme en de triljard regels die door de baarden gemaakt zijn en gehandhaafd worden, om ieder aspect van het leven te reguleren. Gekscherend zeg ik altijd over de Joodse orthodoxie: dit mag niet, dit mag niet, dit mag ook niet, dit mag wel en moet zo, dit moet echt dan weer zo, maar als we naar rechts/links/boven/onder gaan, kunnen we nog wel debatteren over uitzonderingen en dan bepalen we dit. Laat ik geen concrete voorbeelden geven, omdat ik weet dat ik vervolgens feedback krijg van ‘Jew in the city-types’, over waarom mijn voorbeelden stom zijn of juist heel mooi omdat ze een zogeheten ‘omheining’ vormen. Een beetje de tesjoewa (terugkeer naar het Jodendom) Joodse orthodoxie warriors of brigade zeg maar. Als je iets extra’s doet en dan van het padje stapt, dan blijf je bij een omheining in ieder geval nog in beheersbare braafheid. Als braaf persoontje moet ik toegeven dat daar wat in zit, alleen dan anders vanuit de intentie van dit principe.

drie hoofdredenen

Een ander verschil tussen Lale Gül et moi-même heeft te maken met de redenen waarom mensen uit gesloten gemeenschappen stappen. Ik heb honderden verhalen bestudeerd en gezien dat er drie hoofdredenen zijn, namelijk het gedrag van mensen (bij mij stipt op één, met hoofdletters en uitroeptekens), een vorm van trauma (tja) en verschil in opvattingen (ach ja). Meestal is het een combinatie van alle drie. Onze beide redenen zitten ongetwijfeld net iets anders in elkaar.

Nu moet ik glimlachen om wat je schrijft over hoe trots we waren op Spinoza in de tentoonstelling. Echt wel! Het enige wat mensen tegenwoordig kennen, is Rumi. Zowat alles wordt ook aan hem toegeschreven. Nee, Spinoza dus. En ik heb nul moeite met ‘toe-eigenen’, omdat dat nou echt Joods is. We zijn en blijven als het ware één orgaan, van generatie op generatie. Wanneer één van ons de wereld verandert, maken we allemaal deel uit van die verandering en eigenen we het ons een beetje toe. Dat is ook waarom ik nooit iets zou doen dat tegen het bestwil ingaat van ‘mijn mensen’. Dat is alsof ik mezelf in de hand snijd. Bizar hè Wanda, dat dat er maar niet uitgaat, al ben ik tegenwoordig die vrijgevochten, ulta-ulta-ultra individualist zonder gemeenschapsleven. Daarnaast omdat ik Spinoza’s werk goed ken en voel dat ik in zijn verlengde lig, vooral als het gaat om wat God is en of God überhaupt bestaat. Dat is weer zo’n uitgebreid verhaal, dat we dat voor nu even parkeren.

Waar ik graag mee afsluit, is verbazing en een compliment: ik weet niet hoe je me zover hebt gekregen, met onze brieven. Waarom parkeer ik ook voor een andere brief.

Liefs,

Dina-Perla