We rouwen om Neerlands grootste dirigent Bernard Haitink (Amsterdam, 4 maart 1929 – Londen, 21 oktober 2021). In de BBC documentaire The Enigmatic Maestro, uitgezonden in 2019 ter gelegenheid van zijn 90ste verjaardag, wordt verwezen naar zijn Joodse achtergrond via zijn grootmoeder Rozetta Jeannette Hijmans, een aspect van zijn leven dat maar weinigen kenden. In het Nederlands heet de documentaire De Mysterieuze Meester, en mysterieus was zeker zijn gezins- en familieleven. Wel vertelt hij als tiener te hebben geleden om de hypocrisie van Nederlanders die ná de oorlog in het verzet zaten. En hoe hij zich ergerde aan de overijverige ambtenaren die precies registreerden wie Joods was en wie niet, waardoor hij zoveel vrienden en klasgenoten verloor. Hij voelde zich beter thuis in Londen waar hij tot aan zijn overlijden woonde.
Onze muziekrecensente Basia Jaworski schreef een paar jaar geleden een lovend artikel over een van Haitinks laatste concerten in het Amsterdamse Concertgebouw.
Mozart, Wagner, Eva-Maria Westbroek en Bernard Haitink: wat een avond!
“Het zijn de beste musici die je kunt krijgen”. Aan het woord is maestro Bernard Haitink en de volgens hem zitten de ‘beste musici’ in het Chamber Orchestra of Europe. Waar? Een ieder die het concert van 16 november (2017) in het Amsterdamse Concertgebouw bijwoonde kan niet anders dan toestemmend ‘ja’ knikken. Want wat was het geweldig!
Hieronder: Bernard Haitink vertelt over zijn liefde voor muziek en zijn band met het Chamber Orchestra of Europe.
Maar ligt het niet ook een beetje aan de bejaarde maestro zelf? Het was voor het eerst sinds jaren dat ik Haitink weer eens live hoorde en het moet gezegd: zo’n fantastisch concert hoor je nog maar zelden.
geen lege noten
Haitink is misschien de eerlijkste onder de dirigenten. Voor hem geen uiterlijk vertoon, geen klanken puur om de schoonheid ervan en ook geen lege noten. Hij respecteert de partituur en speelt precies dat wat de componist heeft neergepend. Geen eindeloos durende vertragingen om aan het orkest die ‘ferne klank’ te ontlokken waar menig dirigent van droomt. Geen exquise cuisine maar een fatsoenlijke maaltijd voor de ziel. Voedzaam en lekker tegelijk.
Zijn Mozart klonk precies zo als toen ik hem voor het eerst hoorde en hopeloos verliefd op hem werd. Speels, lichtvoetig en zo hemeltergend mooi! De ‘Haffner symfonie’, oftewel nummer 35 was al prachtig genoeg, maar na de pauze, toen een derde van het publiek al was vertrokken, toen gebeurde het echt. Het tweede wonder.
Haitink hief zijn stokje op en wat volgde was de zowat de mooiste uitvoering van de ‘Praagse symfonie’ die ik ooit live meemaakte. De sensatie kan ik alleen maar met het plezier vergelijken waarmee ik naar de oude opname onder Klemperer luister. Rustige, bedachtzame tempi zonder dat je er in slaap bij valt of ongemakkelijk op je stoel gaat schuiven. Met dien verschil dat Haitinks orkest nog lichter en luchtiger klonk dan Klemperers RIAS.
Eva-Maria Westbroek
En toen was er tijd voor de toegift en die was MOOI! Door de schoonheid van de uitvoering bevangen kon ik niet meteen er op komen wat ik hoorde. En dat terwijl ik het zo goed kende! Mendelssohn, ja, maar verder? Gelukkig wist een collega het wel: het was het Scherzo uit ‘Midsummer Nights Dream’. Alle zaalverlaters mogen nu spijt als van hier tot Tokyo hebben: ze hebben iets gemist wat wellicht nooit meer terugkomt.
Eva-Maria Westbroek © Concertgebouw
Dat was het tweede wonder van de avond, want het eerste gebeurde voor de pauze, toen Eva-Maria Westbroek ons trakteerde op één van de allermooiste uitvoeringen van de ‘Wessendonck-Lieder’ van Wagner.
Dit repertoire ligt haar meer dan uitstekend. Het grote gebaar van de oneindige en alles verterende liefde, half verscholen onder een dikke laag mystiek en zware symboliek …. Geef het aan Westbroek en daar weet zij raad mee! Haar vertolking was vlammend. Het kwam rechtstreeks vanuit haar hart en ziel en bloeide in de hoogte als een bloem dat alleen ’s nachts open gaat. Eenmalig.
Hier heeft Haitink zich op de tweede plan gepost. Zonder dat de volle klank van het orkest er onder leed maande hij de musici tot een dienstbaar instrument van de zangeres. Waardoor niets en niemand haar in de weg stond om haar liefde voor de liederen te laten verklanken.
Voor zo ver ik weet werd het concert – waarom? – niet opgenomen. Gelukkig kan niemand mij de herinnering aan de zowat perfecte avond wegnemen.
programma
Mozart – Symfonie nr. 35 in D, KV 385 ‘Haffner’
Wagner – Wesendonck-Lieder, WWV 91
Mozart – Symfonie nr. 38 in D, KV 504 ‘Praagse’
Eva-Maria Westbroek – sopraan
Chamber Orchestra of Europe olv Bernard Haitink
Gehoord op 17 november 2017 in de grote zaal van het Concertgebouw in Amsterdam
Cover: Bernard Haitink in het Concertgebouw, foto ©anp
Dit artikel verscheen eerder op het blog van Basia Jaworski
Heel mooi In Memoriam over Bernard Haitink. Als het dan over zijn Joodse achtergrond via zijn grootmoeder Rozetta Jeannette Hijmans gaat, en dat aspect van zijn leven maar weinigen kenden, dan is het goed toe te voegen dat Bernard Haitink beschermheer was van het Amsterdams Synagogaal Koor. Zo staat hij net onder het logo van het koor vermeld op de cover van de CD Blessed by the Choirs of Thy People die het ASK in 2002 uitbracht.