Kan Israël standhouden?

Salomon Bouman, illustratie Françoise Nick

Zal Israël wegens escalerende interne verdeeldheid (als gevolg van de bezetting) in een onvoorspelbaar Midden-Oosten op de lange duur standhouden?

Is overleving afhankelijk van het koesteren van een vijand – de Palestijnen – om de eenheid te bewaren?

De religieuze premier Naftali Bennett heeft evenals zijn voorgangers voor de ‘vijand optie’ gekozen. Hij sluit erkenning van een Palestijnse staat uit maar waarschuwt er in één adem voor dat ‘we ons huis niet moeten afbranden’. Ook doelend op aanhoudend Palestijns protest in allerlei vormen, van demonstraties tot een nieuwe intifada.

Deze paradox is ingegeven door angst voor het voortbestaan, een kenmerk van de Israëlische politieke psyche. 

Premier Golda Meir oordeelde dat de bereidheid van de Egyptische president Anwar Sadat in 1977 naar Jeruzalem te komen ‘het einde van de Staat zou betekenen.’ Ze besefte dat Israël voor vrede met Egypte een grote territoriale prijs zou moeten betalen en wellicht zou moeten berusten in een Palestijnse staat. De Israëlisch-Egyptische vrede kwam er, maar het idee van Palestijns zelfbestuur verzandde in eindeloze nutteloze onderhandelingen.

Bijna een halve eeuw later is er niets veranderd. Naftali Bennett weigert een Palestijnse staat in bezet gebied te aanvaarden op enkele kilometers van zijn huis met als argument dat zo’n Palestijnse staat een broeinest wordt van Hamasterreur.

spagaat

Die angst wordt in de VS meer dan in Europa begrepen en verklaart (bij het uitblijven van strenge sancties) het uitbreiden en stichten van nederzettingen. Plannen zijn zelfs vergevorderd om een nederzetting-stad te bouwen die de stichting van een homogene Palestijnse staat onmogelijk maakt. De Amerikaanse president Jo Biden, die nog vasthoudt aan een twee-staten-oplossing, heeft thuis andere nijpende zaken aan zijn hoofd dan zich bezig te houden met dit schijnbaar onoplosbare conflict. En dus doet Israël wat het altijd heeft gedaan namelijk vertrouwen op constante Amerikaanse militaire steun. Via de sterke Joodse lobby AIPAC, in samenzang met de evangelisten, wordt die steun ontkoppeld van de Amerikaanse kritiek. Laat staan dat er sancties komen tegen het vestigen van nederzettingen of de uitbreiding ervan.

Het is een spagaat waar Washington nooit greep op had. Mike Pompeo, minister van buitenlandse zaken onder Trump, heeft de oplossing. In Jeruzalem verklaarde hij plechtig dat bezet ‘Judea en Samaria’ onvoorwaardelijk van Israël is. En nu maar wachten op de herverkiezing van Trump in 2024 om dit in de Amerikaanse wet vast te leggen.

democratische Joodse staat

Bij haar afscheidsbezoek aan Israël wees de scheidende Duitse bondskanselier Angela Merkel er op dat het een Israëlisch belang is een ‘democratische Joodse staat te blijven.’

Het debat met deze gedachte als inzet, is na de oorlog in 1967 in Israël ontbrandt en gaat naar een climax die volgens Efraim Halevi, ex-hoofd van de Mossad, zelfs in een burgeroorlog kan ontaarden, een burgeroorlog tussen messiaanse zionisten en seculiere zionisten die de democratie als belangrijkste waarde hooghouden.

Onder invloed van de oorlogen en het ondergaan van terreur, maar ook door tal van andere factoren zoals de overwinning in 1977 van het revisionistisch zionisme van Menahem Begin op het pragmatischer socialistische zionisme van David Ben Gurion, heeft het zionisme in toenemende mate een messiaans-zionistische inhoud gekregen die ook doorwerkt in het leger.

Sinds 1967 verenigden het nationaal zionisme en het religieus zionisme zich in een politieke  macht die behoud van het Beloofde Land (Judea en Samaria) boven vrede stelt. Als gevolg daarvan werd de onderdrukking van het Palestijns nationalisme als een noodzakelijk kwaad aanvaard. Het revisionisme eiste voor 1948 de stichting van de Joodse staat in het volledige Britse mandaatgebied over Palestina, terwijl Ben Gurion de pragmatische weg bewandelde.

drang naar annexatie

De drang naar annexatie stuwt Israël onverbiddelijk in de richting van een apartheidsstaat van de rivier Jordaan tot de zee. Dat is voor de ethische minderheid een tragedie en voor de inlijvers een goddelijke zege. Deze innerlijke Israëlische geslepenheid straalt uiteraard ook af op de Joodse diaspora en lijdt tot verwijdering en vervreemding in de westerse democratische wereld.

Kritiek uit welke hoek ook ketst af op het sterke schild van zelfvertrouwen, technologisch kunnen en Israëls militaire macht. De EU slaagt er niet in Israël ten aanzien van de Palestijnse kwestie tot andere gedachten te brengen. Jeruzalem luistert wel naar de Amerikaanse stem maar dan wel met watjes in de oren.

Het Israëlische leger ( meer dan een miljoen soldaten kunnen worden opgeroepen) is volgens militaire kringen superieur in het Midden-Oosten. Om dit op hightech – en nucleair -arsenaal gebaseerde strategische overwicht te behouden is Jeruzalem gekant tegen een mogelijk nucleair wapen in handen van de ayatollahs in Teheran. Mocht Iran alle sancties ten spijt toch een nucleaire mogendheid worden, dan heeft dat gevolgen voor de recente relaties van Israël  met de Soennitische Golf-staten. Vervalt dan voor deze Soenni-landen de Israëlische optie als tegenwicht voor Shi’itisch Iran? Dat valt te betwijfelen. Er zijn al tekenen die duiden op toenadering tussen Saoedie-Arabië en Iran.

afluisterapparatuur

De mede door toedoen van Donald Trump in de openbaarheid gebrachte en geformaliseerde relaties tussen Israël en de Soenni-Golfstaten hebben tot Israëlische euforie geleid. Twintigduizend Israëli’s bezochten deze zomer al het lucht gekoelde Dubai. De Israëlische hightech export verdubbelde ten opzichte van 2020 al tot 17.8 miljard dollar. Een aanwijzing dat de Golfstaten hongerig zijn naar Israëlische hightech producten zoals afluisterapparatuur en wapensystemen.

President Anwar Sadat zette in 1979 zijn handtekening onder het vredesverdrag met Israël zonder serieus rekening te houden met de Palestijnse aspiraties naar onafhankelijkheid. De Golfstaten deden helzelfde. Zij lieten de Palestijnen hun rug zien voor hun strategische en commerciële belangen. Hoe lang blijven de sjeiks en kroonprinsen aan de macht? Revoluties, het uitbreken van een nieuwe Arabische lente, kunnen Israëls bloeiende betrekkingen met de Golfstaten torpederen. 

Israëls leiders zouden moeten beseffen dat de relatie met de Arabische wereld op drijfzand berust in plaats van zich te verschansen achter een niet op Arabische volksconsensus rustende vrede.

eenheidsstaat of apartheidsstaat

De euforie in Jeruzalem is begrijpelijk maar is misplaatst.

De weg die Israël nu opgaat, leidt onherroepelijk tot óf een eenheidsstaat óf een apartheidsstaat.
Kan die trein nog worden gestopt? Naftali Bennett heeft voor ‘economische ontplooiing’ voor de Palestijnen gekozen zonder zich rekenschap te geven dat vrijheid niet inwisselbaar is.
Zonder oplossing blijft de Palestijnse kwestie Israël kwellen. Er is een uitweg die de vermoorde premier Jitschak Rabin voor ogen had. Een Palestijnse staat? ‘Ja’, met het voorbehoud van Israëlische militaire controle over het luchtruim en langs de rivier de Jordaan.

Bij het uitblijven van een oplossing, zullen de interne Israëlische tegenstellingen over democratie of apartheid uiteindelijk exploderen en de leefbaarheid van het land ondermijnen.


cover illustratie: Françoise Nick

Over Salomon Bouman 171 Artikelen
Salomon Bouman studeerde internationale betrekkingen aan Science Po in Parijs en aan de Johns Hopkins University in Baltimore, VS. Hij heeft lang in Israël gewoond en werkte daar 37 jaar als correspondent, onder andere voor NRC-Handelsblad. Zijn zoon en dochter en zijn kleinkinderen wonen nog steeds in Israël. Tegenwoordig schrijft hij columns en boeken. Van zijn hand verschenen Israël tussen hoop en vrees (Amsterdam University Press) en Ontmoeting en misverstand (Amphora Books).

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*