Mijn vrouw Tamara vraagt: “ken jij die vrouw die daar loopt”? “Nee, die oude dame heb ik nog nooit gezien”, zei ik.
Wie is ze dan wel? “Mevrouw Gutmann?” Het zegt me niets, wellicht familie van Felix? “Maar je kent haar toch, waarom weet je het dan niet”?
De volgende morgen kom ik mevrouw Gutmann tegen in de lobby van ons hotel in Bad Hofgastein, Oostenrijk. Dürfte ich Sie bitte ansprechen genedige Frau?, vraag ik, waarop mevrouw Gutmann zich naar mij omdraait waarop ik vervolg: Haben Sie vielleicht Verwandschaft in Holland? Nein, schreeuwt ze me toe en draait demonstratief haar rug toe. Dit was dus duidelijk, ze wil geen contact. In de namiddag zitten Tamara en ik op het terras van het hotel een drankje te doen. Er loopt een ouder echtpaar langs die Nederlands praten, die ik aanspreek.
‘Wat leuk hier Nederlanders te ontmoeten, er komen nooit Nederlanders in dit hotel. Mag ik u een drankje aanbieden, u komt toch uit Enschede’? ‘Kent u ons dan? Neen, maar uw accent is duidelijk te plaatsen’. Er ontstaat een goed gesprek. Dan komt mevrouw Gutmann voorbij schuifelen met haar assistente. ‘Kent u de oude dame’, vraagt onze gesprekspartner? Nee, zeg ik, ik weet alleen dat ze Gutmann heet. ‘Ze spreekt accentloos Nederlands’ vertelt onze Enschedese vriend. ‘Dat kan niet’, zegt Tamara, ‘ik ken haar al jaren en spreek altijd Duits met haar’.
Wij kwamen haar vanmorgen tegen in de lobby, ze hoorde dat wij Nederlands spraken. ‘Ik kom ook uit Nederland, ik ben in Leiden geboren’, zei ze. ‘s Avonds zat mevrouw Gutmann aan een tafel naast ons en ik liep naar haar toe om haar een smakelijk eten te wensen. Ze was aangenaam verrast dat ik haar aansprak in het Nederlands. ‘Ik dacht dat u een Duitser was’, zei ze. ‘Ik ben Lili Vera Gutmann, wie bent u’? ‘Pak een stoel en kom naast me zitten’, vervolgt ze. Ik reageerde met ‘nee, nee ik wil u niet storen, we kunnen elkaar na het eten zien’. ‘Neen pak een stoel en kom naast me zitten’!
Ik deed wat ze zei. ‘Mijn grootvader Eugen Gutmann was de oprichter van de Dresdner Bank in 1872’, vertelde ze even later.
de familie Gutmann
Gutmann verhuisde met zijn gezin naar Berlijn. Daar bouwde hij op grootse wijze zijn bank uit tot een belangrijk internationaal financieel instituut. Hij werd bevriend met de Duitse Keizer, liet zich daarvoor ‘schmadden’, werd Evangelisch, kreeg een zoon Friedrich en die trouwde in 1913 met Louise von Landau.
Hun dochter Lili (geboren in 1919) verhuisde in 1938 naar Florence, waar zij kunstgeschiedenis en journalistiek studeerde. Haar broer Bernard studeerde aan de Universiteit van Cambridge en liet zijn naam veranderen in Goodman. Oudste zoon Friedrich runde het filiaal van de Dresdner Bank in Londen. Tijdens de eerste wereldoorlog werd hij geïnterneerd op het eiland Man, omdat hij als Duitser als vijand werd gezien. Hij slaagde erin met Louise rond 1918 naar Amsterdam te verhuizen waar hij een filiaal leidde van hun bank onder de naam Proehl & Gutmann, gevestigd aan de Herengracht 456. Eugen Gutmann begon met het verzamelen van kunst.
kunstcollectie
De collectie bevatte oude meesters, impressionisten zoals Degas en Renoir, belangrijke zilverwerken Augsburgs zilver, unieke klokken en juwelen. Het werd een van de meest omvangrijke verzamelingen van Duitsland. De jongste zoon van Eugen, inmiddels verhuisd naar Huize Bosbeek te Heemstede, werd verantwoordelijk over de collectie.
Vlak voor het uitbreken van de oorlog in 1939 wist Friedrich een deel van de collectie onder te brengen in Parijs en New York. De rest bleef achter in Heemstede. Friedrich en Louise beschouwden zich als niet-Joods, ze waren immers gedoopt, maar Hitler zag dat anders. In de Lente van 1941 bezocht de Nazi kunsthandelaar Karl Haberstock Huize Bosbeek om de Gutmann collectie te ‘kopen’. Onder grote druk van de nazi’s werd Friedrich gedwongen de collectie te verkopen. Ieder stuk was bekend en uiteindelijk kwamen SS’ers op 26 mei 1943 Friedrich en Louise ophalen in een van de auto’s van de Führer als dank voor de verkoop van hun collectie, Himmler te ontmoeten in Berlijn. In plaats daarvan werden zij naar Theresienstadt gebracht waar Friedrich in april 1944 dood werd geslagen en Louise in oktober 1944 naar Auschwitz werd gebracht en vermoord.
Simon de zoon van Bernard verhuisde naar Los Angeles, waar hij een filmbedrijf had. Simon had geen enkel idee uit wat voor een familie hij stamde. Zijn vader Bernard leidde een zeer teruggetrokken leven en was niet toegankelijk voor zijn zonen Nick en Simon. Toen Bernard overleed kreeg Simon twee kisten toegestuurd. De erfenis van zijn vader.
grote schatten
Tot zijn grote verbazing ontdekte Simon bij het openmaken van de kisten de grote schatten die zijn familie waren ontnomen en hoe zijn vader tot zijn dood heeft getracht de familiecollectie te reconstrueren. Hij zag hoe zijn vader Bernard bezig was geweest de vele gestolen kunstwerken te lokaliseren in musea en in collecties over de hele wereld. Simon besloot zijn filmbedrijf te sluiten en zich, samen met zijn broer Nick, volledig te concentreren om het werk dat zijn vader was begonnen af te ronden. Inmiddels heeft Simon een heel bijzonder boek geschreven over het terugkrijgen van de Gutmann collectie: The Orpheus Clock: The Search for My Family’s Art Treasures Stolen by the Nazis, in het Nederlands verschenen onder de titel De wolven namen alles mee.
Lili Vera Gutmann overleed 29 januari 2020 in Florence.
Cover: Portret van John Frederick I, door Lucas Cranach (Kronach 1473 – 1553 Weimar), uit de Gutmann collectie
Ephaim, heel leuk dat je begint te publiceren!
Heel vlot te lezen. Dank en Succes , Ephaim E