25 anekdotes naar aanleiding van
25 jaar Beit Ha’Chidush
Flamboyant gekleed als een Italiaanse operazangeres betreedt rebbetzin Hadassah Gross, weduwe van zes beroemde chassidische rabbijnen, op stilettohakken de havdola-ruimte waar de rook nog nageurt van de zojuist uitgedompelde kaars, het einde van de sjabbat symboliserend.
Kwebbelend in een mix van Hebreeuws, jiddisj en Engels vertelt de zwaar opgemaakte rebbetzin met grote blonde sjeitl dat zij in Amsterdam is om ons wakker te schudden, ofwel een ‘kick in the tuchis’ te geven. Die gaf ze. En hoe. Gillend van plezier luisterden we naar haar verhalen en beantwoorden haar uitdagende vragen.
Weinigen herkenden Amichai Lau-Lavie onder de pruik van de rebbetzin. Eerder op de dag gaf hij de dvar Torah (verhaal over het Torah-deel van de week) in zijn eigen StorahTelling stijl. Lau-Lavie ontwikkelde dit om de eeuwenoude joodse traditie van de sjabbatochtend ‘preek’ te verenigen met stand-up comedy en andere vormen van wat ‘performative arts’ heet.
Ja, de Queer Shabbaton was een intellectueel gebeuren. Het werd twee opeenvolgende jaren gehouden, in 2005 en 2006. Vooral de tweede editie was spectaculair. Hoofdspreker was de rising star van de Amerikaanse progressieve intellectuelen Ann Pellegrini, docente Religious – and Performance Studies aan de New York University.1
Queer Shabbaton programmeur, Gideon Querido van Frank, studeerde bij haar in zijn New Yorkse jaren en was supertrots deze intellectuele ster te presenteren op onze shabbaton.
Ik herinner me goed hoe Amichai Lau-Levie de show stal. Zowel met zijn lichtvoetige dvar Torah als in zijn dragpersonage. Deze zoon van de Azkenasische opperrabbijn Ysrael Meir Lau van Israel emigreerde naar de Verenigde Staten om vrijer te zijn. Daar creëerde hij, met zijn grote kennis van de traditie, een echte ‘safe space’ om zowel joods (orthodox) als gay te zijn.2 Het was precies deze sfeer die programmeur Gideon Querido van Frank naar Amsterdam wilde halen.
Naast de hoogstaande diensten (geleid door Nathan Meir uit Londen en Jay Michelson uit New York) waren er lezingen, workshops met Torah-studie, zelfreflectie en meditatie. Het succes werd mede bepaald door het goedverzorgde eten, de gezellige hoekjes in het pand waar je je kon terugtrekken, al dan niet met een geliefde, in het mooie grachtenpand aan het Singel bij de Blauwburgwal waar de shabbaton plaatsvond.
De Queer Shabbaton was een vervolg van de Queer Seder die Gideon Querido van Frank in 2004 toevoegde aan de jaarlijkse Gay Pride dienst van Beit Ha’Chidush (BHC) op de vrijdagavond voor de Canal Parade. Zie mijn artikel Voor de Boten Uit.
De Queer Seder kwam overwaaien uit de Verenigde Staten (zoals zoveel innovaties van BHC waren opgepikt in de VS omdat joodse vernieuwing daar anderhalf decennium voorliep). Het was een geslaagde toevoeging, een maaltijd met joodse queer bevrijdingsverhalen als variant op de Pesach seder.
Gideon Querido van Frank liet zich inspireren door de vooral in de US toen levendige cultural and critical studies. Hij was een van de weinigen in Nederland die zich hierin verdiepte. In hem vond ik een bondgenoot.4
Toen ik Gideon voorstelde zijn weekend Queer Shabbaton te noemen, vond hij die woordcombinatie oubollig. Begrijpelijk, want in Nederland werd het woord shabbaton alleen gebruikt in Chabad-kringen (orthodoxe stroming in de jaren zestig in Nederland geïntroduceerd). Echter, ik pikte dat woord shabbaton al op in 1996 in Los Angeles toen ik te gast was op de summer shabbaton van de GLBT-synagoge Beit Chaïm Chadashim van onze ‘virtuele rabbijn’ Lisa Edwards.
Zelden was ik zo overtuigd van de kracht van een naam als toen in voorjaar 2005. Beit Ha’Chidush: daar worstelde ik lang mee, het ‘bekt’ niet lekker. Bovendien is niet meteen duidelijk waar het om gaat. Bij de woordcombinatie Queer Shabbaton gaat direct een lichtje branden. Dat bleek te kloppen. In Nederland pikte men het direct op. Ook door de Maror-commissie die onze steunaanvraag ruimhartig honoreerde zodat Querido van Frank al zijn programmatische dromen kon realiseren. Ikzelf beschreef het doel van dit project bij deze aanvraag. Teruglezend vind ik de bijna ‘Jip en Janneketaal’ waarin ik deze aanvraag schreef even aandoenlijk als effectief: geen abstracte woorden maar gevuld met praktijkvoorbeelden waar een ieder zich in kon herkennen.
“Elk joods gezin kent wel een persoon die zich anders voelt, voor wie de traditionele joodse mannen- of vrouwen rol en/of de veronderstelde normale man-vrouw relatie niet als passend wordt ervaren. Wie kent niet de joodse vrouw die droomt van talmoedstudie of het joodse jongetje dat zich anders voelt dan zijn mannelijke leeftijdgenoten? Of het oudere damesstel dat altijd zo innig de dienst achter de mechitse volgt of de man die maar geen vrouw kan vinden? Veel joodse homoseksuelen, lesbiennes, biseksuelen, transgenders, transseksuelen en anderen die zich niet met heteroseksuele modellen kunnen identificeren, voelen dat er weinig tot geen plek en begrip is in joods Nederland.
Dit geldt zeker nadat de enige belangenvereniging voor deze groep (Shalhomo) opgehouden is te bestaan. Door middel van dit inzicht zal de joodse religie en geschiedenis in Nederland in al haar diversiteit en rijkheid worden versterkt. Joden die door hun afwijkende seksuele of genderindentiteit afstand van het jodendom hebben genomen, kunnen door middel van de queer shabbaton weer actief betrokken worden in het Nederlandse jodendom en nieuwe banden aangaan.”
De professionaliteit van BHC-penningmeester Thijs ten Raa zorgde ervoor dat er een goed onderbouwde begroting kwam voor dit ambitieuze project.
De Queer Shabbaton die plaatsvond 5, 6 en 7 augustus 2006 was vooral memorabel dankzij het pand dat we van top tot teen een lang weekend huurden. Normaal gesproken diende dit gebouw als een therapiecentrum. Dankzij co-voorzitter Anna de Voogt (zelf een vooraanstaand systeemtherapeut) konden we dit prachtige pand voor een redelijk prijsje huren. Dit bestuurlijke powerteam van BHC, met Gideon Querido van Frank als programmeur en vele vrijwilligers onder wie Patrick van Herpen (later getrouwd met dienstleider Nathan Meir), maakte een onvergetelijk weekend mogelijk. Twee jaar achter elkaar een lang weekend verkennen wat ‘joods en gay-zijn’ bindt, tijdens de Gay Pride week. In Nederland kreeg dit initiatief geen vervolg.
Wel in New York, waar ik een jaar later te gast was bij de Queer Shabbaton 2007, georganiseerd door een van de workshopleiders van de Amsterdamse Shabbaton, Jay Michaelson. Hij huurde een heel JCC (joods cultureel centrum) af in Manhatten waar ik (niet zonder trots) de ramen bedekt zag met de kleurrijke woorden Queer Shabbaton.
1 Anne Pellegrini was co-editor van de baanbrekende bundel Queer Theory and the Jewish Question, samen met de vermaarde critical Jewish studies hoogleraar Daniel Boyarin and Daniel Itzkovitz. New York: Columbia University Press, 2003.
2 In 2016 kreeg Lau-Levie zijn smicha (inwijding als rabbijn)van het Conservative Theological Seminary. Hij leidt sindsdien Lab/Shul, een creatieve combi van hedendaagse cultuur en joodse community.
3 Gideon Querido van Frank is de maker van de opvallende tentoonstelling Zijn Joden Wit, die in het voorjaar van 2021 te zien was in het Joods Historisch Museum, gebaseerd op een academisch onderbouwde long read van zijn hand over dit onderwerp in Vrij Nederland, 2019.
4 Als wetenschapsjounalist van het NIW volgde ik vanaf midden jaren ’90 de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van critical Jewish Studies, een bloeiend vakgebied die jaren.
Geef als eerste een reactie