Hoe de rijke Rachel een herder bemint

serie: Vrouwen in de Talmoed

detail uit boekomslag Harry Smit

Rachel komt uit een steenrijke familie. Haar vader is de bekende Ben Kalba Savua, een van de drie rijkste mannen van Jeruzalem in de periode van de eerste Tempel, voordat deze werd verwoest in het jaar 70 van de gebruikelijke jaartelling.

Over hem gaat het verhaal dat hij zo vrijgevig was dat er nooit iemand tevergeefs een beroep op hem deed. Zelfs al was je hongerig als een hond (kalba) dan nog ging je altijd voldaan (savua) bij hem weg. Vandaar zijn bijnaam Ben Kalba Savua. Deze bijzondere man had een herder in dienst, genaamd Akiva. En laat zijn dochter Rachel nu net een oogje krijgen op deze eenvoudige schaapsherder. 

Akiva had dus een onopvallende functie en was in het geheel niet geleerd in de Thora. Een andere bron noemt hem zelfs analfabeet en vertelt dat hij pas op veertigjarige leeftijd het alfabet leerde samen met de oudste zoon uit zijn eerste huwelijk. Alleen Rachel schat hem vanaf het begin op waarde. 

ongebruikelijk voorstel
Rachel wordt verliefd en er gebeurt vervolgens iets onverwachts. Zij stelt hem voor om te trouwen op voorwaarde dat hij gaat studeren. Dit is in alle opzichten een zeer ongebruikelijk voorstel. Allereerst dat zij zelf het initiatief neemt en niet haar vader. Ten tweede dat een vrouw uit haar milieu, de Jeruzalemse aristocratie, een ongeletterde man wil huwen, die als herder bij hen in dienst is. En ten derde dat zij de voorwaarden stelt aan het huwelijk. 

Tegelijkertijd is zij de enige die ziet dat deze herder een bijzondere man is. Ze ziet dat hij anders is dan de anderen, bescheiden en met goede manieren. Ondanks de grote verschillen tussen hen in afkomst en opleiding stelt zij hem een huwelijk voor. Maar op één voorwaarde: Akiva moet Thora gaan studeren. Dat laatste is dus essentieel voor haar. Haar man mag geen onwetende blijven en moet naar de studiezaal. Akiva stemt zonder aarzelen toe en het paar verlooft zich in het geheim. Ook hier een zelfbewust optreden van Rachel, die direct na de verloving haar aanstaande man naar de studiezaal stuurt. 

Het geheim lekt uit en haar vader hoort wat er is gebeurd. De tekst vermeldt geen enkel gesprek tussen vader en dochter. De altijd zo vrijgevige Ben Kalba Savua stuurt zijn dochter het huis uit en onterft haar. Daarmee wordt zij veroordeeld tot een leven in bittere armoede. Want waar moet zij van leven? Haar man studeert en brengt niets binnen. Haar vader weigert elke steun. Waarschijnlijk omdat hij hoopt dat ze zo tot inkeer zal komen. Waarschijnlijk probeerde Rachel in haar eigen levensonderhoud te voorzien door haar ‘haar’ te verkopen om in leven te blijven. Ze valt hoe dan ook van het ene uiterste in het andere. De enorme rijkdom waarin ze groot werd, verandert in een leven in armoede. 

We horen in dit verhaal pas weer wat over Rachel na twaalf jaren. Dan komt Akiva terug naar huis met in zijn gevolg twaalfduizend studenten*. Akiva heeft serieus gestudeerd, is een groot geleerde geworden en aan zijn opdracht voldaan. Dus komt hij nu naar huis om zijn Rachel te huwen en met haar te gaan samenleven.

nog eens twaalf jaar
Maar er gebeurt iets onverwachts. Akiva hoort een oude man praten tegen zijn vrouw en zeggen: “hoe lang wil jij nog het leven leiden van een weduwe, terwijl je man elders is”? En dan zegt zij: “als hij naar mij zou luisteren, zou hij nog twaalf jaar studeren”. Dat horende maakt Akiva rechtsomkeert en blijft nog eens twaalf jaar studeren. Opnieuw het getal twaalf. Bijzonder vooral dat hij niet eventjes naar Rachel toekomt, maar direct terugkeert. Misschien zou er dan van nog meer studie niets zijn gekomen.

Opnieuw maakt vooral Rachel hier grote indruk. Ze is vastbesloten en ze klaagt geen moment over haar lot. Zij wil een geleerde als man en die man is Akiva. Haar liefde moet wel heel groot zijn geweest zowel voor hem als voor de Thora om zichzelf zo weg te cijferen en een leven te leiden in armoede. 

Na opnieuw twaalf jaar keert Akiva terug. Nu met vierentwintigduizend studenten. Akiva is nu echt een beroemde rabbi geworden met een enorme groep leerlingen in zijn gevolg. Rachel hoort van zijn komst en gaat hem tegemoet. De buren proberen haar nog te bewegen andere kleren aan te trekken, omdat ze in vodden rond liep. Zo arm was ze geworden. Ze had bijna geen draad meer aan haar lijf. Maar Rachel antwoordt de buren met een alles onthullende zin uit het Bijbelboek Spreuken: een rechtvaardige kent de ziel van zijn dier. Rachel leeft en ziet er inmiddels uit als een beest. Maar ze is ervan overtuigd dat Akiva daar doorheen kijkt. Als ze bij hem komt, valt ze voor hem neer en kust zijn voeten. De mensen om rabbi Akiva heen proberen haar weg te duwen, maar Akiva herkent haar onmiddellijk en spreekt de historische woorden: laat haar, want al het mijne en alles van jullie is van haar.

Zo eert hij haar met deze prachtige zin. Dankzij Rachel is hij, de eenvoudige herder Akiva, geworden tot een groot rabbi met onnoemelijk veel studenten. Alles wat hij heeft opgebouwd en verkregen en ook alles wat hij zijn leerlingen onderwees is feitelijk van haar. Kort daarna komt haar vader tot inkeer en schenkt de helft van zijn vermogen aan Akiva en Rachel.

twaalf ramen
Los van de vraag of haar zelfopoffering navolging verdient, zien we Rachel als een zeer zelfbewuste en intelligente vrouw die zelf al haar beslissingen neemt en die haar leven in dienst stelt van de Thora. Haar graftombe staat in Tiberias. Bijzonder aan die graftombe is dat er over haar graf een gebouwtje is gemaakt met daarin twaalf ramen. Ongetwijfeld een herinnering aan het getal twaalf dat zo bijzonder in haar levensverhaal naar voren komt. Zo zal Rachel altijd in herinnering blijven als de vrouw die twee keer twaalf jaar in armoede leefde ter wille van de Thora. De vruchten van haar opoffering zag ze toen haar man uiteindelijk terugkeerde naar huis als groot geleerde met in zijn gevolg twee keer twaalfduizend leerlingen. En rabbi Akiva, waarschijnlijk de bekendste rabbijn van zijn tijd, zegt het prachtig tegen zijn gevolg: Al het mijne en alles van jullie is van haar.

Het levensverhaal van Rachel en Akiva is buitengewoon intrigerend. Aan de ene kant toont het ons een zeer zelfstandige vrouw, die zelf de belangrijkste beslissingen in haar leven neemt. Aan de andere kant offert ze vrijwel haar hele leven op voor haar man en geliefde, de beroemde rabbi Akiva. Heeft de liefde haar misschien blind gemaakt? Of volgt ze gewoon de keuzes van haar hart en neemt ze de consequenties voor lief? Hoe dan ook hebben die keuzes grote gevolgen voor haar. Maar het verhaal van haar leven heeft zoals in vele liefdesdrama’s uiteindelijk een happy end.

*Zij leefden in het land Israël in de periode na de val van de Tempel in het jaar 70 en de tweede joodse opstand onder Bar Kochba in 132 – 135 van de gebruikelijke jaartelling.

Het boek Een Sterke Vrouw, Portretten van vrouwen in de Talmoed van Harry Smit, Uitgeverij Van Warven, 204 pagina’s, ISBN 978-94-931-7527-3.
Over Harry Smit 7 Artikelen
Harry Smit is theoloog en emeritus predikant. Hij heeft een joodse moeder en een christelijke vader. Al tientallen jaren verdiept hij zich in de joodse traditie, in het bijzonder in de Talmoed, na van jongs af aan opgevoed te zijn in de gereformeerde kerk. Dit alles leidde in oktober 2020 tot de publicatie van zijn boek Vrouwen in de Talmoed. ‘Een Sterke Vrouw’, Portretten van vrouwen in de Talmoed. Uitgeverij Van Warven, oktober 2020. Harry is de broer van Luuc Smit, voorzanger van de Joodse Gemeente Zeeland.

2 Comments

    • Bijzonder is verder nog dat de Talmoed er nog aan toevoegt dat de dochter van Rachel en Akiva precies hetzelfde deed als haar moeder. Ze trouwt met ene ben Azzai, een eenvoudige man, en stuurde hem naar het studiehuis. Wij zouden in het Nederlands zeggen: de appel valt niet ver van de boom. Het spreekwoord hier is: het schaap volgt het schaap. Misschien zou hier ook de naam Rachel vandaan kunnen komen, want in het Aramees is het woord voor schaap ‘rachela’. En maakte Rachel niet zelf de opmerking: een rechtvaardige kent de ziel van zijn dier?

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*