Onlangs bezocht ik de tentoonstelling “Zijn Joden Wit?” in het Joods Historisch Museum, en had het genoegen te worden rondgeleid door initiatiefnemer en curator Gideon Querido van Frank. “Zijn Joden Wit?” agendeert en adresseert de vraag of Joden in de huidige samenleving wit zijn, en aldus als geprivilegieerd kunnen worden beschouwd.
In de tentoonstelling “Zijn Joden Wit?” wordt duidelijk dat Joden historisch gezien – in een Europese context – zeker niet wit zijn. Als de ultieme “Ander” heeft de Jood altijd een aparte positie bekleed – anders dan alle anderen. Zelfs als die positie in voorkomende gevallen met macht en privileges gepaard ging, dan nog konden die in een klap verdwijnen wanneer de vijandschap en het antisemitisme van de hen omringende samenlevingen tot uiting kwam en de Joden, alle Joden, aan vervolgingen, verbanningen, deportaties, geweld en zelfs moord werden blootgesteld.
Dit is bij een Joods publiek genoegzaam bekend, maar klaarblijkelijk niet meer bij een (groot?) deel van de huidige samenleving. In de maatschappelijke groeperingen die zich nu bezighouden met de strijd voor een rechtvaardigere, egalitaire, Nederlandse samenleving zonder racisme en discriminatie, zijn er velen die de Joden als wit en geprivilegieerd zien. Antisemitisme (voor zover men daarover nadenkt) is voor hen een zaak van het verleden, van de Tweede Wereldoorlog, die in hun ogen grotendeels een “witte geschiedenis” is waarvoor al heel veel aandacht is. Antisemitisme speelt in het huidige anti-racisme debat in Nederland nauwelijks een rol of het wordt gezien als een bijproduct van de ‘gruweldaden van apartheidsstaat Israël’ waarvoor men mogelijk zelfs begrip kan opbrengen.
Deze waanvoorstellingen in een tijd waarin het antisemitisme in vele landen van Europa en in de USA groeit, vormden de aanleiding voor initiatiefnemer Gideon Querido van Frank en het Joods Historisch Museum om de tentoonstelling “Zijn Joden Wit?” op te tuigen.
De tentoonstelling laat de historische positie zien van de Joden als ultieme “Ander”, maar toont ook dat Joden in de 20ste eeuw de welhaast natuurlijke partners waren van andere emancipatiebewegingen zoals die voor gelijkheid van LHBTI’s , de Civil Rights Movement in de jaren ‘60 in de USA en de huidige Black Lives Matter beweging in USA en Nederland
“Zijn Joden Wit?” is een zeer informatieve tentoonstelling, die tot denken aanzet en die veel publiciteit heeft gegenereerd, maar het roept bij mij ook de vraag op voor wie de tentoonstelling is bedoeld. Wie zal de boodschap van de tentoonstelling tot zich nemen en daarover gaan reflecteren? Zijn dat de hierboven geschetste groeperingen die Joden “wit” en geprivilegieerd vinden? Is dat de brede Nederlandse, “witte” samenleving waar het thema is geagendeerd via verschillende media en publicaties? Of gaat het om het linkse smaldeel van de natie dat zich opnieuw moet beraden op zijn positie jegens Joden en antisemitisme, los van de politiek van Israël? En: zouden Joden in het huidige maatschappelijke tijdsgewricht ook moeten nadenken over de vraag of ze “wit’ zijn? De expo confronteert de bezoeker ook met de vraag of Joden zelf zichtbaarder moeten worden – met alle gevaren van dien – opdat ze worden meegeteld in het huidige antiracisme en antidiscriminatie?
Kortom: waar precies en met wie vindt de discussie plaats die “Zijn Joden Wit?” wilt aanzwengelen?
Dit brengt me bij de kleur wit.
Wit. “Als kleuren mensen waren, dan zou wit worden bewonderd, maar waarschijnlijk niet erg populair zijn; daarvoor is het iets te gesloten, te autocratisch en neurotisch” – aldus de Britse schrijfster en journaliste Kassia St.Clair in haar boek “Het geheime leven van kleuren” (2017).
Wit. De kleur roept tegelijkertijd eerbied en diepe angst op in de menselijke ziel. Het is de kleur van het licht, en daarmee de kleur die de Godheid benadert. In veel culturen symboliseert wit puurheid en zuiverheid, maar is het ook de kleur van dood en rouw.
Wit. De kleur is lange tijd onlosmakelijk verbonden geweest met geld en macht, zo leert Ms. St. Clair ons, want alleen rijken konden het werkvolk inzetten dat nodig was om schapenwol, linnen, katoen en andere stoffen zodanig te bewerken dat ze wit werden. Niet voor niets zijn de Apple computers en telefoons vaak wit! De antisemieten die de Joden per definitie met geld en macht associeren zullen ontegenzeggelijk de Joden als wit bestempelen.
Wit. Het horen van het woord alleen al kan sommige “witten”, witheet van woede maken: ze zijn niet wit, ze zijn blank.
Alles bij elkaar genomen is mijn antwoord op de de vraag “Zijn Joden Wit?”: nee, Joden zijn niet wit en moeten dat ook niet willen zijn.
Overal hangen aanplakbiljetten met de Zijn Joden wit? tekst,zelfs langs de buitenwegen, bijvoorbeeld tussen de A 10 en Halfweg.
De argeloze voorbijrijder zal dit niet begrijpen en het is verkeersgevaarlijk ook,