Weespersjoel heroverd en opnieuw ingewijd

Herinneringen aan Pesach 5757 / 1997

De clubs die me begin jaren negentig voeden, waren de grassroots organisaties Jonag en Sjalhomo. Samen met hen vierde de jonge gemeente BHC haar eerste community-seder en wel in de Weesper Synagoge. Dat was bijzonder, want die synagoge kreeg pas daags daarvoor opnieuw een joodse bestemming. 

Het werd een heel bijzondere Pesach-seder in die intieme, sfeervolle sjoel aan de Nieuwstraat in Weesp met haar zowel rijke als dramatische geschiedenis. In 1840 werd het gebouw in gebruik genomen door de toen grote joodse gemeenschap van Weesp. Naast de sjoel stond de joodse school, er waren culturele- en jongerenverenigingen. Het was een levendige gemeenschap met al die clubs en hun mooie sjoeltje. Tot in 1941 vrijwel alle joden van Weesp werden opgepakt, weggevoerd en vermoord. “De synagoge werd geplunderd, alleen de Heilige Ark is in goede staat bewaard gebleven”, zo lees ik op de website van de Weesper synagoge. 

Vijftig jaar na de oorlog, in dezelfde optimistische periode van de Nederlands-joodse bevolking toen BHC werd opgericht, werd de synagoge terugveroverd uit de commerciële handen waarin het gebouw terecht was gekomen. Dat was het werk van de vorig jaar overleden econoom Arnold Heertje (1934-2020) uit het nabijgelen Naarden en de Weesper dominee Pruiksma. 

Het bijzondere was dat het niet de bekende joodse econoom was via wie de jonge gemeente wist van de aanstaande terugverovering, maar dankzij de gereformeerde predikant van Weesp Dick Pruiksma. 

Pruiksma was penningmeester van het comité Vrienden van La Benevolencia, waar ik over schreef in de aflevering Locatie Locatie Locatie, een comité dat huisde bij het OJEC (Overlegorgaan Joden en Christenen), dat weer inwoonde bij de Studenten-Ekklesia die hun mooie ruimtes weer dankten aan de voormalige schuilkerk De Rode Hoed. Kortom, met ons erbij, een even curieus als gezellig hoekje van de Keizersgracht…

Pruiksma was mijn baas toen ik, tijdens het beleg van Sarajevo, het kantoorwerk deed voor het succesvolle Vriendencomité waar joden en christenen gezamenlijk de joodse gemeenschap van Saravejo hielpen die weer medische- en voedselhulp rondbrachten voor alle bevolkingsgroepen in en rond de belegerde stad.

Ja, dit was een bijzondere tijd, zoveel samenwerking had ik niet eerder meegemaakt, zoveel aardige, toegewijde, en bij de joodse zaak betrokken christenen was ik nimmer tegengekomen. Integendeel, ik associeerde ‘christenen’ met de Lutheranen die zo enthousiast Europa Judenfrei wilden maken, en met die akelige katholieke minister (wiens naam ik niet noem) die de Drie van Breda wilde vrijlaten, kortom niet het beste deel van het ‘geciviliseerde’ Europa… Tot ik begin jaren negentig betrokken raakte bij dat hulpcomité, een initiatief van de joodse filmmaker George Weisz (via wiens netwerk ik dit baantje kreeg) omarmd door het OJEC-bestuur. Pruiksma, de gereformeerde voorganger uit Weesp, bleek een meester-fondsenwerver te zijn. Daardoor kon een vriendelijke legerpredikant (bestuurder van het Vriendencomité voor Sarajevo wiens naam ik helaas ben vergeten) samen met Eerste Kamerlid Hanneke Gelderblom-Lankhout, hun werk achter de schermen doen om de joodse welzijnsinstelling La Benevolencia te helpen met hun levensreddende werk.

Pruiksma was zeker een van die bijzondere ‘nieuwe christenen’ die ik leerde kennen begin jaren negentig, mensen die mijn gevoel van thuishoren in dit land een positieve impuls gaven.  

Dick Pruiksma werd, samen met Arnold Heertje, de motor achter de redding van de Weesper synagoge. Begin april 1997 werd de koop beklonken en op 15 nisan 5757 ofwel 22 april 1997 ‘kasjerde’ BHC met haar samenwerkingspartners de sjoel in het naoorlogse tijdperk met een avond waarin de bevrijding uit de Egyptische gevangenschap wordt herinnerd. Soms word ik sentimenteel van zoveel symboliek.

Dominee Pruiksma, die na zijn loopbaan in Weesp jarenlang secretaris was van het Europese samenwerkingsverband tussen joden en christenen het ICCJ, was essentieel in het warmhartig faciliteren van Beit Ha’Chidush in haar eerste jaren. Hij liet oogluikend toe dat wij het OJEC-kantoor gebruikten om een nieuwe sidoer in elkaar te plakken (“daar deden ze vroeger honderden jaren over”, zei Pruiksma terloops toen hij me met schaar en plaksel bezig zag), we vergaderden er voor de sjabbatavonden in het naastgelegen Leerhuis en ontvingen er onze dienstleiders en gastrabbijnen. In april 1997 waren we welkom voor onze eerste seder in ‘zijn’ en Arnolds sjoeltje in Weesp. 

In 2017 nam Pruiksma afscheid als penningmeester van de stichting Vrienden van de Weesper Synagoge en werd daarvoor onderscheiden door burgemeester Bas Jan van Bochove.

Ik betwijfel of ik destijds voldoende mijn erkentelijkheid heb laten blijken aan de gulle, hardwerkende en goedlachse dominee aan wie ik zulke fijne herinneringen bewaar. Daarom draag ik deze aflevering van ‘25 jaar Joodse Vernieuwing’ op aan emeritus predikant Dick Pruiksma.  

Bron foto’s Weesper Synagoge