‘Toch Wel Zonde…’

Parasja Tazria-Metsorah

Deze komende week wordt de dubbele parasja Tazrieja-Metzora (Wajikra 12:1-15:33) gelezen. Aan het begin hiervan vinden we de reinheidswetten voor de vrouw die net bevallen is.

Zijn sommige kinderen gelijker dan andere?

De periode van onreinheid van de vrouw na de geboorte van een kind duurt bij een jongetje één week. Hierna mag de moeder nogmaals 33 dagen lang niets heiligs aanraken of de tempel betreden. De onreinheid bij de bevalling van een meisje duurt twee keer zo lang: twee weken respectievelijk 66 dagen.

(Dit doet me denken aan de scene in Sascha Baron Cohen’s film The Dictator. Tijdens een interview verrast zijn vrouw hem door te zeggen dat ze zwanger is. Hierop vraagt de dictator: “Wordt het een jongetje…of een abortus?!”. Maar dit terzijde.)

Chatat als zondeoffer?

Bij het afsluiten van deze periodes van onreinheid brengt de moeder twee offers: een brandoffer (olah) en een zondeoffer (chatat). 

Dit is vreemd. Beide offers worden meestal gebracht door iemand die een zonde heeft begaan. Maar een vrouw die een kind ter wereld brengt verricht toch een goede daad (mitzwa) en niet een zonde?! Passender zou het zijn de vrouw een dankoffer (korban toda) voor te schrijven.

Nooit meer seks!

De Talmoed (Nida 31b) brengt de mening van Rabbi Sjimon die zegt dat de vrouw zondigt door tijdens de weeën te zweren dat ze nooit meer seks zal hebben met haar man. Daarom moet ze een zondeoffer brengen. De Talmoed laat echter geen spaan heel van deze (schertsende?) mening.

Losgeld achteraf

Nachmanides is van mening dat het zondeoffer een soort “losgeld” voor de ziel was (‘koffèr nafsjo’), om de gevaren van een bevalling te hebben overleefd. Aangezien losgeld meestal vooraf betaald wordt, blijft het echter onduidelijk waarom dit ritueel pas na de geboorte plaatsvindt. 

Chatat als reinigingsoffer?

Jacob Milgrom (1923-2010), een vooraanstaande Amerikaans-joodse bijbelgeleerde en conservative rabbijn, suggereert dat het zondeoffer, korban chatat, geen zondeoffer was, maar een reinigingsoffer. De wortel van chatat (חטאת) is volgens hem chatee (חט”א), reinigen. Maar dit wordt weerlegd door Dr. Yitzhaq Feder, gebaseerd op de ontwikkeling van de etymologie van het woord over de tijd.

Oude geboorterituelen

Feder denkt dat we het meer in de richting moeten zoeken van geboorterituelen in het Oude Nabije Oosten. 

Een voorbeeldje. Het Hettitisch geboorteritueel uit Kizzuwatna (gelegen in het hedendaags Turkije, zie foto) heeft parallellen met onze parasja. Er vindt hier een obscuur ritueel genaamd ‘mala’ plaats op de zevende dag. Dit klinkt in ieder geval hetzelfde als ‘miela’, maar dan een dagje eerder. Nog veel frappanter: Als het een jongetje werd, dan moest de vrouw een reinigingsperiode ingaan van drie maanden. Bij een meisje was dit vier maanden. Maar laat dit Sascha Baron Cohen maar niet weten.

Een ander voorbeeld was het kraamkruk ritueel. Dit werd uitgevoerd als de geboortekruk van de vrouw brak. Dit werd gezien als een teken van onheil. Dit geboorteritueel ging uit van de mogelijkheid dat de barende vrouw een zonde had begaan, die goddelijke woede had gewekt. De oude kruk werd dan weggehaald en twee nieuwe krukken ter ere van de goden Ḫebat en Teššub werden op aparte tafels gezet en met bloed besmeerd. Daarna volgde een offer van schapen en vogels, analoog aan onze parasja. Zo werd dan de woede van de goden geluwd.

Opvallend is ook het werkwoord šarni(n)k, dat de effecten van deze bloedritus beschrijft. De vertaling hiervan is ‘compensatie’, overeenkomend met het Hebreeuwse werkwoord kappèr (כפ”ר), dat wij kennen ui de Tora passages over de zondeofferrituelen.

Zonde, toch?

Misschien werd het zondoffer van de vrouw in Leviticus 12 oorspronkelijk op dezelfde manier ingegeven door verontrusting over de bevalling, wat leidde tot bezorgdheid over mogelijke onbekende zonden. 

Zoals het duidelijkst te zien is in de wetten van huidziekte (tzara’at), vervulde het ritueel van de joodse kohaniem (priesters) geen enkele proactieve, genezende functie. Dit was een radicale afwijking van de wijdverbreide praktijk in het hele oude Nabije Oosten. Blijkbaar was het uitdrijven van duistere krachten onverenigbaar met het priesterlijke wereldbeeld, dat God beschouwde als degene die de volledige controle had over zowel infectie als genezing. Zoals het mooi in de Haggada van Pesach is verwoord: “Niet door een engel, niet door een serafijn en niet door een boodschapper. Maar de heilige, geprezen zij Hij, zelf in hoogst eigen persoon.”

Transformatie 

Volgens de hypothese van Feder zou het ‘zondeoffer’ van de zwangere vrouw een ‘semantisch fossiel’ kunnen zijn uit de vroegere tijd, toen deze offers werden gebruikt om proactief de mogelijke gevaren van de bevalling tegen te gaan. De priesterlijke schrijvers, die niet geloofden in zelfstandige, duistere krachten (magie), hebben het zondeoffer een transformatie laten ondergaan die aan hun tijd en visie werd aangepast.

Kortom, soms gaat de Tora echt wel mee in de tijd!

Bronnen

• Dr. Yitzhaq Feder, A Sin Offering for Birth Anxiety
• The Office of Rabbi Sacks, The Sacrifices of Childbirth (Tazria 5779)