Maatschappijleer 4 VWO: deze week verdiepte onze jongste zich in de politieke schermutselingen over schoolstrijd versus het algemeen kiesrecht. Een politiek duel dat zich begin 20ste eeuw afspeelde tussen de Confessionelen en de Liberalen. Er waren in Nederland nog niet veel polders, maar hier werd wel al een compromis gepolderd. Thorbecke had een paar decennia eerder bakzeil moeten halen bij het schrijven van de grondwet door daar naast de vrijheid van religie ook de vrijheid van onderwijs in op te nemen. De schoolstrijd ging nog een stap verder en onder politieke druk werd het algemeen kiesrecht ‘verhandjeklapt’ met de overheidsfinanciering van bijzonder onderwijs. Daar waar veel Europese landen bij de opkomst van het liberalisme en socialisme in staat waren om religie en staat te scheiden, kregen Nederlandse kerkgenootschappen de vrije hand èn de financiering om onderwijs met de Bijbel, de Torah en later de Koran te stichten. Wat toen al een slechte uitruil leek vormt vandaag de dag een serieus obstakel om te werken aan een inclusieve maatschappij.
Teken bij het kruisje
Winter 2020. De toen nog niet demissionaire minister Slob van onderwijs Arie Slob verslikte zich vorig jaar enorm, toen hij meldde dat het juridisch geheel conform de wet is als scholen voor bijzonder onderwijs (lees, met de Bijbel) ouders opvoedingscontracten voorschotelen. Zwart wit gesteld stond er: “Teken maar bij het kruisje dat homo’s vies zijn”. Weldra vond het vastzittende dropje in Slob’s keel zijn weg naar beneden en toen bleek hij opeens ook van deze hardnekkig beklemmende gedachte te zijn verlost. “Het kan toch niet wat die scholen doen”, verkondigde hij met dezelfde stelligheid waarmee hij zojuist van zijn mede-kabinetsleden een oorvijg had gekregen. Een bijzondere poppenkast over bijzonder onderwijs. Het is hoog tijd dat we in Nederland stoppen met het financieren van bijzonder onderwijs met overheidsgeld. Om te beginnen met de scholen met de Bijbel.
Het Slob-incident staat in een lange traditie van incidenten waarin bijzonder onderwijs het onderwerp vormt. Niet lang geleden moest diezelfde Slob maatregelen nemen tegen een aantal Islamitische scholen omdat die naast bestuurlijke wanorde ook ideologieën verkondigden die, eufemistisch uitgedrukt, geen fijne match vormden met de Nederlandse rechtstaat, rechten van vrouwen en ga zo maar door. Nog een reden om Artikel 23 van de grondwet te herzien. Stop met bijzonder onderwijs om te beginnen bij scholen met de Koran.
Fragiel vormingsproces
Het is onmogelijk om religieuze ideologieën en een open samenleving met gelijke rechten en plichten met elkaar te verenigen. Als het om gematigde polderreligie gaat dan kunnen kerk en staat misschien nog wel met elkaar door een deur. Maar met hard core geloof en onderwijs gaat dat mis. Dan ontstaan er onveilige situaties voor pubers die juist midden in een fragiel proces zitten van identiteitsvorming. En dat is laatste is nu juist de gedachte achter dat bijzonder onderwijs. Die scholen willen met hun ideologie midden in het fragiele vormingsproces van jongeren doordringen om voor alles te voorkomen dat de prille zielen voor hun religie verloren gaan. Zeg maar, het ijzer smeden als het heet is. De inhoud van dit onderwijs laat zich lastig controleren, alhoewel dat in online coronatijd wat makkelijker is. Het wordt pas transparant doordat ‘klokkenluiders’ in de media hun verhaal doen. Door als samenleving (financiële) voeding te geven aan onderwijs vanuit een religieuze ideologie ontkom je niet aan een continue stroom aan misstanden. Je kan het immers die scholen niet kwalijk nemen dat ze hun ideologie serieus nemen. En die ideologie botst regelmatig met waarden die we in onze samenleving koesteren. In een maatschappij moet iedereen vrij zijn te geloven wat hij wil, maar de overheid heeft geen taak om ideologieën te financieren. Ik deel de mening van Asher Waterman (vorige week) dat ook openbaar onderwijs niet neutraal is of waardenvrij, maar dat betekent wat mij betreft niet dat de financiering van bijzonder onderwijs opeens gerechtvaardigd is. Zeker niet.
Zoektocht naar identiteit en sexualiteit
Onlangs schreef Ronit Palache (de Volkskrant 30 maart 2021) een even vlammend als verstikkend betoog over haar ervaringen met bijzonder joods onderwijs. Scholen die in tegenstelling tot veel ander bijzonder onderwijs geheel gesloten zijn voor buitenstaanders. Onze scholen doen aan zeg maar, ‘voorhuidselectie’ aan de poort. Ze beschreef een school waarin kinderen door docenten werden aangemoedigd om maar vooral een partner binnen de joodse gemeenschap te vinden. Belangrijk voor ons bijzondere volk. Tieners tussen de 12 en 18 krijgen gratis en voor niets relatie-advies, terwijl diezelfde jongeren midden in een zoektocht zitten naar identiteit en sexualiteit. Willen we een samenleving waarin (joodse) jongeren de kans krijgen zichzelf vrij te ontwikkelen of ketenen we ze met overheidsfinanciering vast in religieuze dogma’s. Openbaar onderwijs is niet heilig, maar als een meer inclusieve tolerante samenleving willen met meer verbinding, dan is onderwijs vanuit religieuze doctrine niet de juiste weg. Laten we er mee stoppen, om te beginnen met de school met de Torah.
Zeer zeker iets om over na te denken. Ik vraag mij echter af of bijzondere scholen ook niet gehouden kunnen worden aan de beperking die de Grondwet oplegt aan godsdienstvrijheid: ‘behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet’. Daarin past het gedwongen ‘outen’ van homosexuele kinderen (kortgeleden op gereformeerd lyceum net zo min als haatpropaganda tegen andersdenken/andersgeaarden, kortom ‘de ander’. Als die beperkingen serieus zouden worden genomen door de onderwijsinspectie, en dan niet alleen als het islamitische scholen betreft, zou het probleem al voor een groot deel zijn opgelost.
Indien bijzonder onderwijs niet meer door de overheid gefinancierd wordt, zal dat ‘bijzondere’ toch onderwezen worden maar dan in eigen beheer. Kom je daarmee niet van de wal in de sloot???
Ja daar heeft u gedeeltelijk gelijk in. Religieus onderwijs vind echter nu ook al plaats. De vraag is echter of de overheid ideologisch onderwijs wijs moet financieren.