Herdenking aanslag op het Bevolkingsregister

Rudi en Salvador Bloemgarten

Op 27 maart was het 78 jaar geleden dat de aanslag plaatsvond op het Amsterdamse bevolkingsregister, met daarin onder meer de gegevens van ongeveer 70.000 Amsterdamse joden. De aanslag was een succes, maar het effect was minder groot dan verwacht. Bijna alle aanslagplegers werden opgepakt en om het leven gebracht, waaronder de joodse student medicijnen Rudolf Bloemgarten.

Drie jaar geleden, na precies 75 jaar, werd er bijzondere aandacht aan deze heldendaad besteed. In de Plantage Kerklaan vormden we in de regen een halve cirkel om de gedenksteen met bloemenhulde. Het was ook de dag dat de memoires van Salvador Bloemgarten werden gepresenteerd. Hoe graag had hij dit zelf nog mee willen maken! De datum stond al vast, maar Salvador overleed op 5 november 2017. Hij werd 93. Bij de herdenking had hij zijn oudere broer Rudi willen eren, die zijn actieve aandeel in de aanslag met de dood moest bekopen. Nu hield Salvadors zoon Ruben het boek ten doop in het Verzetsmuseum. Daar werd ook een tentoonstelling over de aanslag geopend.

In 2014 riep Salvador mijn hulp in bij de voorbereiding van zijn boek over de achttiende-eeuwse avonturier Swaving. Zo zijn we bevriend geraakt. Toen zijn boek over Swaving af was, begon hij aan zijn memoires. Hij verwijlde langdurig bij zijn Brusselse jeugd, en las graag voor uit wat hij geschreven had. Ik spoorde hem aan een beetje op te schieten, omdat ik bang was dat hij anders de oorlogsperiode niet zou halen. Dat is goddank net gelukt. Hij kwam tot 1947. Op 9 november 2017 hebben we hem begraven op Zorgvlied.

Toen ik zijn memoires aan het lezen was, hoorde ik ook zijn stem. Hij vertelt over de voorgeschiedenis van zijn familie in Maastricht, over Bernardine Bloemgarten-Hertog, ‘mijn romantische, moedige, hartstochtelijke moeder’. Over zijn jeugd in Brussel, over zijn jaren in Maastricht. In 1933 kwam hij met zijn ouders, zijn broers Rudi en Eddie en zijn zus Hetty naar Amsterdam. Kort daarna zijn de ouders gescheiden. Salvador ging naar het Vossius-gymnasium, waar hij les kreeg van Jacques Presser, en Gerard Kornelis van het Reve ontmoette.  Zijn oudere broer ging medicijnen studeren en raakte bevriend met zijn medestudent Karl Gröger uit Wenen.

Die heeft het gezin Bloemgarten al meteen in de zomer van 1942 geadviseerd onder te duiken. Dat gebeurde ook. Rudi en Karl namen deel aan de aanslag, de andere kinderen en de moeder vonden allerhande onderduikadressen. Zo heeft Salvador, door bijna iedereen Dorke genoemd, ook onderdak gevonden in ‘Pas Op’, het vermaarde verscholen dorp op de Veluwe, in de bossen bij Vierhouten. Eddie en hij konden bij de overval van de Duitsers eind oktober 1944 maar net de dans ontspringen. Ook Eddie overleefde de oorlog, net als zus Hetty, die naar België was uitgeweken. Moeder Bloemgarten werd gearresteerd op haar onderduikadres en in Sobibor vermoord. Dorkes vader vond de dood in Auschwitz.

In het Verzetsmuseum was in 2018 onder de titel ‘Explosiegevaar!’ een indrukwekkende tentoonstelling aan de aanslag gewijd. Daar werd het hele verhaal uit de doeken gedaan. Je kon er ook zelf bij betrokken raken. Voor ik er erg in had, zat ik opeens een ‘J’ uit een persoonsbewijs te snijden. Zo wilde men de jeugd bij het gebeuren betrekken. Er was ook een wandeling en een fietstocht uitgezet. Ik ontmoette er mensen die ik bij de begrafenis van Dorke had leren kennen, en sprak uitgebreid met Hans Blom over de netelige kwestie wat de joden tijdens de oorlog nu wel of niet wisten, en de rol van de kort daarvoor gestorven Johan van Hulst, die zoveel kinderen uit de Hollandse Schouwburg heeft gered.

Het boek, met zijn provocerende en tegelijk ironische titel Ik, Salvador Bloemgarten, geeft antwoord op vele vragen die ik hem nog had willen stellen, al roept de tekst natuurlijk ook weer nieuwe vragen op. De laatste zeventig jaar (!) van het leven van de historicus, muziekrecensent en leraar geschiedenis zijn onbesproken gebleven, maar de periode daarvoor is belangwekkend genoeg. Het is aan zoon Ruben en Jacques van Gerwen te danken dat de herinneringen toch gepubliceerd zijn. De uitgave is verschenen in eigen beheer en te bestellen bij www.bloemgarten.nl.