De meester legt uit aan de klas dat God overal is. Saar zegt: “Ook op mijn balkon?” “Ja,” antwoordt de meester, “God is overal”. Waarop Saar zegt: “Maar we hebben helemaal geen balkon!”
Al ver voor Saar was er iets fysieks nodig om de verbinding tussen het Joodse volk en God te versterken. Na het ontvangen van de Tien Geboden krijgt Mosjé de opdracht materialen te verzamelen en aanwijzingen om er een mikdasj van te maken. Een draagbaar heiligdom, ook wel misjkan of tabernakel genoemd. “Laat hen voor mij een mikdasj maken, en Ik zal tussen hen wonen.” Heeft God zo’n woonplaats nodig, of de mens? Het lijkt een menselijke behoefte om ook ontastbare zaken een vaste, tastbare plek te geven, met een eigen naam. Denk aan muziek. Die kan je overal luisteren. En toch is het mooier in het specifiek daarvoor bestemde complex: een concertgebouw. Met de juiste akoestiek en fysieke aanwezigheid van musici ontstaat een andere ervaring. Hoe zit dat bij het misjakan? Is God daar meer aanwezig dan daarbuiten, of zijn wij meer aanwezig, meer gefocust?
Honderden zinnen beschrijven de bouwstructuur en materialen van het misjkan tot in detail, als de bestektekeningen van een architect. Zinnen met de bedoeling om mensen iets te laten maken. Een soort IKEA-handleiding, maar dan zonder inbussleutel. Tot nu was het vooral God die creëerde, hier is de mens aan zet.
Dan Ariely, gedragseconoom, beschrijft het IKEA-effect. Hoe meer moeite je hebt gestopt in een eindproduct, des te blijer je ermee bent. En dat is wat we zien in deze parasja. Het Joodse volk bouwt zelf aan het misjkan. Door er zelf energie in te stoppen, voelt het eigen. Ook al is het door iemand anders ontworpen en uitgedacht.
Naast het IKEA-effect beschrijft Ariely ook het ei-effect. Toen kant-en-klare cakemixen op de markt kwamen, was dat niet meteen een succes. Het was te makkelijk, alsof er geen moeite voor gedaan hoefde te worden. Toen de producenten het ei uit de mix weglieten, zodat de thuisbakker dit zelf kon toevoegen, werd de cakemix een stuk populairder. Naast moeite doen, blijkt zelf iets kunnen toevoegen belangrijk voor een gevoel van waarde en verbinding met het product. En precies dat wordt gevraagd bij het misjkan: een bijdrage van eigen materialen, goud, zilver, hout, stoffen. Het is dan ook een beetje van jou. Crowdfunding avant la lettre.
Een andere uitleg van de passage over het misjkan is dat deze niet deel uitmaakte van de oorspronkelijke Toratekst, maar is toegevoegd door kohaniem, priesters, uit een latere periode en zo het bestaan van de tempel en hun eigen klasse legitimeert. Naast taalkundige redenen wordt als argument gegeven dat veel van de vereiste materialen niet aanwezig moeten zijn geweest in de woestijn. Wellicht per karavaan uit India aangevoerd? Deze lezing volgend, zou je kunnen stellen dat ook de Tora net als het misjkan tot stand is gekomen: de kohaniem droegen er hun eigen steentje aan bij en maakten zich het op die manier eigen.
Hoe het ook zij, het misjkan vervulde verschillende functies, waaronder een belangrijke verbindingsfunctie tussen mensen onderling. Door de eeuwen heen vervullen het mikdasj, het beet hamikdasj (tempel) en als plaatsvervangers daarvan de sjoel, het beet midrasj (studiehuis) en het eigen huis deze sociale functie. Er wordt gezamenlijk gevierd en gebeden en nieuwe gedachten worden gevormd. Deze laatste drie plekken worden niet voor niks een mikdasj me’at, een klein heiligdom, genoemd.
Net zoals het Joodse volk bijdroeg aan de bouw van het misjkan en zich daar zo mee verbonden voelde, dragen we ons steentje bij aan de Joodse gemeenschap waar we in leven. Omdat deze gemeenschap niet zonder kan en, misschien wel belangrijker, omdat de Joodse gemeenschap zo steeds meer voelt als de jouwe.
Geef als eerste een reactie