Shtisel: zin in schnitzels met rijst

Tijdens het afgelopen corona-voorjaar raakte ik verslaafd aan de Netflix serie Shtisel en de afgelopen week zag ik, dankzij de joodse gemeente, alvast drie delen van de nieuwe serie.

Ik wacht met smart op de rest.

Lody van der Kamp schreef de afgelopen week een kritisch stuk over deze Netflixserie, onder andere op deze website, waarin hij wees op de malafide karikaturen die er in de serie te zien zijn. Ik heb deze serie helemaal anders ervaren. Hierbij het relaas van een adept.

Eerst even over mezelf: ik ben niet goed ingewijd in de Chassidisch-joodse wereld en heb een lichte aversie tegen het sektarische en gesloten karakter van dit deel van onze gemeenschap. De mens is wat mij betreft vrij om zijn of haar religie te beleven zoals men dat wil, maar aan mijn lijf geen Chabadse polonaise, al was het alleen al vanwege de positie van vrouwen in dit deel van onze gemeenschap. Maar gelukkig hoeft dat ook niet en ben ik blij en joods op mijn eigen manier. Ik had bij aanvang niet per sé zin in deze serie, maar raakte toch in de ban.

Wat de serie voor mij zo goed maakt, is de wijze waarop alle karakters worden neergezet. Je ziet de mens, achter de sjeitel en streimel. De worstelingen van Shulem Shtisel als vader, leraar en weduwnaar. Het onstilbare verlangen van Akiva om te schilderen, dat zich moeizaam verhoudt tot de voorgeschreven leefstijl. Gitti’s schaamte vanwege het weglopen van haar man en juist zijn moeite om zich weer te confirmeren aan het gearrangeerde en voorgeschreven leven. Ze worstelen allemaal met hun verlangens en de opgaven van de gemeenschap. Maar ook zie je de devotie en toewijding van de jongens in de jeshiva en begrijp zelfs ik, iets van het geluk dat hierin schuilt. Je ziet elk individu zoeken naar een manier om te leven met de zware opgaven van de orthodoxie en juist door het zien van deze zoektocht, herken je zoveel in deze personages. Het gaat over Menschen.

Er zijn ook twee slechteriken in de serie, of althans, ik zag er eigenlijk maar eentje. De schilder/oplichter die Lody van der Kamp beschrijft. In het karakter Nuchem Shtisel zag ik de ontroerende, nurkse boosheid van een door verdriet verscheurd mens en waar dat toe kan leiden. Onmogelijk om mee om te gaan. Ik ken ze, ook in het echt. Voor mij is dat geen karikatuur, maar een rake, geweldige acteerprestatie.

Wel zie ik een aanklacht in de serie tegen de gesloten gemeenschap en dat heeft te maken met het onderwijs. Door kinderen onder te dompelen in vooral religieus onderwijs en ze algemene ontwikkeling te onthouden, ontneem je ze de kans om zich buiten de gemeenschap te kunnen ontwikkelen. Criminaliteit is dan een gevolg van deze opgelopen achterstand. Als je je in de buitenwereld wil manifesteren of buiten de gemeenschap wil leven, dan heb je weinig om op terug te vallen en is de kans om je toevlucht te zoeken in de criminaliteit best groot. Maar dat geldt voor alle gesloten gemeenschappen. Zo heb ik deze serie dan ook gezien. Om nog maar even mijn moeder te citeren: “niets menselijks is ons Joden vreemd”.

Wat ik leerde van de serie Shtisel is dat de gesloten orthodoxe wereld ook vol liefde en warmte is en dat ieder mens, vroom of niet vroom, zijn eigen weg zoekt in dit aardse bestaan. Het maakte me heel wat milder ten opzichte van mijn vrome broeders en zusters.  En dat alles onder het genot van een stukje kugel met augurken. Ik, als doorgewinterde vegetariër, kreeg zelfs zin in een schnitzel met rijst.